De afgelopen maand heeft de Hoge Raad enkele uitspraken gedaan over vormfouten in het vooronderzoek. Het is niet aan mij om deze uitspraken te becommentariëren. Maar veilig kan worden gesteld dat ze (opnieuw) aantonen dat de veronderstelling dat bewijsuitsluiting het logisch gevolg is van onrechtmatig handelen van de politie grosso modo onjuist is. Daaraan doet niet af dat schendingen van art. 6 EVRM (zoals het recht van een arrestant om voorafgaand aan het verhoor een raadsman te consulteren), of zeer ingrijpende inbreuken op grondrechten dan wel vormverzuimen waarvan het structureel karakter vaststaat wel zo’n drastisch gevolg kunnen hebben.
In een niet gering aantal gevallen kan de strafrechter weinig tot niets beginnen met een onrechtmatigheid, zo deze zou zijn vastgesteld. Als bijvoorbeeld een DNA-profiel of een vingerafdruk van een vrijgesproken verdachte ten onrechte niet is verwijderd uit het desbetreffende register, hoeft dat bij de beoordeling van een latere zaak die met behulp daarvan is opgespoord geen gevolgen te hebben.1 Iets dergelijks geldt voor het onrechtmatig gebruik van voor andere doeleinden verkregen ANPR-gegevens (foto’s van kentekens). In andere gevallen heeft de rechter wel enige ruimte. Maar in het arrest over een niet-gecertificeerde hulpofficier van justitie die een machtiging tot betreding van een woning had afgegeven, bleek dat voor bewijsuitsluiting slechts in zeer precies omschreven gevallen plaats is.2
De omstandigheid dat de strafrechter in het strafproces tegen de verdachte geen gevolgen kan of wil verbinden aan een onregelmatigheid van de politie, betekent natuurlijk niet dat de politie maar wat kan aanrommelen. Borgers meent daarom dat er ‘alle reden (is) om te komen tot enigerlei systeem van integrale kwaliteitscontrole’.3
Dat is een honorabel standpunt, maar de vraag is hoe zo’n systeem eruit zou moeten zien. De mensen die het werk moeten doen – de politieagenten – zullen vrezen dat dit vooral zal betekenen dat ze nog meer moeten opschrijven dan ze nu al moeten doen. Dat lijkt inderdaad niet alleen onverstandig, maar ook onnodig. In de gevallen naar aanleiding waarvan de bovenstaande uitspraken plaatsvonden, wist de rechter immers dat er onrechtmatig was opgetreden – de politie deed daar (uiteindelijk) niet stiekem over. Het gaat me hier ook niet om de gevallen waarin er verschil van mening is tussen burger en overheid, bijvoorbeeld over de vraag of persoonsgegevens al dan niet terecht in een politieregister zijn beland. Daarover kan men zich tot de bestuursrechter wenden (art. 28 Wet politiegegevens).
Men zou kunnen menen dat de betreffende functionaris moet worden gestraft. In een geval als dat van de niet gecertificeerde hulpofficier vond er inderdaad strafrechtelijke vervolging van de betreffende functionaris plaats. Maar dat gebeurt slechts bij uitzondering. Er is verder te denken aan het tuchtrecht krachtens het Besluit Algemene Rechtspositie Politie. Zo is er wel eens een strafontslag gegeven aan een agent die het bedrijfsprocessensysteem op verzoek van een derde raadpleegde en deze derde daarover ook informeerde. En dan wil ik ook nog wel aannemen dat de politie het niet prettig vindt als de Nationale ombudsman een klacht gegrond bevindt. Maar die gevallen van officiële berisping van de betreffende ambtenaar wegens inbreuken op strafvorderlijke opsporingsregels zijn uiteindelijk even uitzonderlijk als gevallen waarin bewijsuitsluiting op zijn plaats is in een strafzaak tegen een betrokken burger.
De rechtspolitieke vraag is daarom wat we ervan moeten vinden dat aan gebleken onrechtmatigheden nogal eens geen gevolgen worden verbonden. Laten we wel wezen: soms wordt vergeten dat de reden waarom mensen zich aan de regels houden, niet louter te maken heeft met de te verwachten gevolgen. Ik vermoed dat de meeste mensen op een woonerf niet harder dan 30 km/u te rijden, omdat dat vanzelf spreekt en vanwege de verkeersdrempels. De straf is minder relevant. Maar er is een stukje vijfbaansweg waar de daar geldende 100 km/u regel zo moeilijk is te begrijpen dat zelfs de vrees voor straf niet kon voorkomen dat in een half jaar tijd maar liefst 483.767 boetes wegens te hard rijden werden opgelegd. Politieagenten zijn net mensen. Aan regels die ze vanzelfsprekend vinden zullen ze zich normaliter wel willen houden. Al was het maar – en nu ben ik cynisch – omdat ze weten dat instituties die volgens een eerlijke procedure werken bij de burger vertrouwen wekken en die burger ook zelf bewegen tot eerlijk gedrag. En als een agent dan toch een keer disproportioneel geweld toepast, dan bevestigen de gevolgen daarvan (straf voor de agent en/of strafvermindering voor de verdachte) de geldigheid van de regel.
Moeilijker te begrijpen regels vergen echter uitleg of ze vergen een systeem dat probeert de agent anderszins te stimuleren zich aan de regels te houden. Denken we nog even aan de DNA-sporen, de dactylosporen en de kentekengegevens. Het verbod die te gebruiken is voor een politieman even moeilijk na te leven als de 100 km-regel op het stukje vijfbaansweg. Daarmee is niet gezegd dat die regels niet deugen. Waarom zouden de gegevens van degene die is vrijgesproken anders dan die van mensen die nooit met de politie in aanraking kwamen, opgeslagen moeten blijven? En willen we nu echt dat de overheid ons overal en altijd filmt? Dat zijn rechtspolitieke vragen. Als de wetgever de regels dienaangaande echt belangrijk vindt, zal hij een list moeten verzinnen – voor mijn part in de ‘architectuur’ van het gegevensbeheer. Maar hij moet er niet op rekenen dat de rechter een roofovervaller laat lopen omdat deze een paar jaar tevoren ten onrechte niet is uitgeschreven uit een register.
Dit Vooraf verschijnt ook in NJB 2013/494, afl. 10
Bron afbeelding: minifig
{ 0 reacties }
