Ideale rechter is deugdzaam én empathisch

20 februari 2014

Als rechters de wet op onpartijdige wijze toepassen, leidt dat niet automatisch tot waarborging van de kwaliteit van rechtspraak. Rechtspraak is veel breekbaarder dan algemeen wordt aangenomen, betoogt rechtsfilosoof Iris van Domselaar. Zij benoemt in haar promotieonderzoek een reeks aan professionele kwaliteiten die rechters nodig hebben om tot een goed oordeel te komen. De promotie van Van Domselaar vindt plaats op vrijdag 7 maart aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Naast kennis van het recht moeten rechters in een concreet geval beschikken over professionele deugden, zoals een adequaat waarnemingsvermogen, een gevoel voor rechtvaardigheid en rechterlijke moed. Het verkrijgen van deze deugden is een veeleisend proces en gaat niet vanzelf. ‘De juridische opleiding zou meer aandacht moeten geven aan professionele vorming. Vaak is de opleiding tot jurist vooral gericht op kennis van het recht. Die eenzijdige nadruk komt de kwaliteit van rechtspraak niet ten goede’, zegt Van Domselaar. Met haar lijst van rechterlijke deugden wil ze bijdragen aan ‘een gedeelde taal’ om van gedachten te wisselen over de kwaliteit van de rechtspraak. Een dergelijke taal ontbreekt op dit moment.

‘Burgervriendschap’

De laatste jaren besteedt de rechterlijke macht veel aandacht aan het op een begrijpelijke en meer transparante wijze formuleren van uitspraken, om zo de legitimiteit van rechtspraak te vergroten. Van Domselaar betoogt dat het voor die legitimiteit vooral van belang is dat de betrokken burger ervaart dat zijn belang serieus wordt genomen. Hiertoe is een bepaalde mate van empathie nodig. ‘Rechterlijke beslissingen kunnen in vergelijkbare zaken soms enorm van elkaar verschillen. Verschillende rechters waarderen de feiten nu eenmaal verschillend. Het heeft geen zin en is zelfs voor de kwaliteit van rechtspraak nadelig als naar meer uniformiteit wordt gestreefd door middel van systematisering. Rechtspraak is geen systeem. Maar, voor de legitimiteit van de beslissing is het dan wel van belang dat de burger weet dat zijn concrete belang voldoende is meegewogen door de rechter’, aldus Van Domselaar. Zij noemt deze empathische manier van rechtspreken een vorm van ‘burgervriendschap’. De ideale rechter is niet alleen deugdzaam; hij beslist ook als burgervriend. ‘Sommige rechters doen dit in de praktijk al, maar dit wordt nog onvoldoende herkend als uitdrukking van kwaliteit.’

Tragiek en respect voor verliezer

Ook als rechtspraak volledig aan alle kwaliteitseisen voldoet, is zij volgens Van Domselaar veel breekbaarder dan wordt gedacht. Een rechter moet soms tragische keuzes maken. Bijvoorbeeld bij de uithuisplaatsing van kinderen, als een op zichzelf juiste beslissing gepaard gaat met een tragisch verlies. Het tragische karakter van zo’n beslissing verdient volgens Van Domselaar expliciete erkenning. Zij noemt dat ‘een vorm van respect voor de verliezende burger.’ Op die manier kan een gerechtelijke uitspraak ook een stimulans vormen voor wetgevers en beleidsmakers om in de toekomst dergelijke tragische beslissingen te voorkomen.

De drie genoemde elementen – rechterlijke deugden, burgervriendschap en gevoeligheid voor tragische keuzes – vat Van Domselaar samen in haar nieuwe benadering van rechtspraak: ‘The Fragility of Rightness’ (de breekbaarheid van rechtspraak).

Promotiedetails

Iris van Domselaar: The Fragility of Rightness. Adjudication and the Primacy of Practice. Promotor prof. dr. D.W.J.M. Pessers. Copromotor is prof. dr. F.C.L.M. Jacobs.

Tijd en locatie

Van Domselaar verdedigt haar proefschrift op vrijdag 7 maart om 14 uur in de Agnietenkapel van de UvA, Oudezijds Achterburgwal 231, Amsterdam.

 

Gepubliceerd door  UvA Persvoorlichting