Onteigening: recht op een uitspraak door rechters die bij behandeling ter zitting aanwezig waren!

In een arrest van 31 oktober 2014 heeft de Hoge Raad een belangrijke uitspraak gedaan over het recht op een mondelinge behandeling in civiele zaken. Uit het (onteigenings)arrest blijkt dat het recht op een mondelinge behandeling van een zaak zo ver gaat dat partijen recht hebben op een uitspraak die wordt gewezen door de rechter(s) die bij de mondelinge behandeling aanwezig waren.

In deze (onteigenings)zaak hadden partijen, zoals in onteigeningszaken gebruikelijk is, voor de meervoudige kamer van de rechtbank gepleit. Nadat het pleidooi was gehouden, maar voordat de uitspraak was gedaan, beëindigde een van de rechters zijn werkzaamheden voor de rechtbank. Omdat deze rechter het vonnis aldus niet mee zou  wijzen wees in zijn plaats een andere rechter uit de rechtbank het vonnis mee. In cassatie klaagde de gedaagden erover dat, nu bij het wijzen van het vonnis nog geen proces-verbaal voorhanden was van het ter terechtzitting verhandelde, ervan moest worden uitgegaan dat de rechter die niet bij het pleidooi aanwezig was niet wist wat er ter zitting was gezegd. Om die reden had deze rechter het vonnis  volgens gedaagden niet mee mogen wijzen.

De Hoge Raad geeft de gedaagden in deze zaak gelijk en gebruikt de gelegenheid om terug te komen op eerdere rechtspraak door nieuwe regels voor alle civiele zaken te geven. De Hoge Raad bepaalt dat, indien tussen de mondelinge behandeling en de daaropvolgende uitspraak vervanging van een of meer rechters noodzakelijk blijkt, partijen daarover voorafgaand aan die uitspraak worden ingelicht, onder opgave van de reden(en) voor de vervanging en de beoogde uitspraakdatum. Elk van de bij de mondelinge behandeling verschenen partijen en belanghebbenden zal in dat geval een nadere mondelinge behandeling mogen verzoeken ten overstaan van de rechter(s) door wie de uitspraak zal worden gewezen.

Dit verzoek mag volgens de Hoge Raad in geen geval worden afgewezen indien niet een proces-verbaal van de eerdere mondelinge behandeling is opgemaakt en uiterlijk tegelijk met de hiervoor bedoelde mededeling aan partijen en belanghebbenden ter beschikking is gesteld. Anders is volgens de Hoge Raad onvoldoende gewaarborgd dat hetgeen ter zitting is voorgevallen, wordt meegewogen bij de totstandkoming van de uitspraak. Is van die mondelinge behandeling wel (tijdig) een proces-verbaal opgemaakt en aan partijen en belanghebbenden ter beschikking gesteld, dan kan de rechter het verzoek afwijzen in het belang van een voortvarende procesvoering. Hij dient in dat geval in de uitspraak te motiveren waarom dit belang in de gegeven omstandigheden zwaarder weegt dan het belang van verzoeker om zijn standpunt te mogen uiteenzetten ten overstaan van de rechter(s) die over de zaak zal (zullen) oordelen.

Met deze uitspraak komt de Hoge Raad als gezegd terug op eerdere civiele jurisprudentie. In onteigeningszaken had de Hoge Raad al wel eerder een arrest gewezen van soortgelijke strekking zodat de rechtbank volgens de Hoge Raad al rekening had kunnen houden met dit arrest. In andere zaken moet met dit arrest rekening gehouden worden in procedures waarin na de datum van het arrest een mondelinge behandeling plaatsvindt. Dat geldt zowel voor dagvaardingszaken als voor verzoekschriftprocedures.

In dit arrest benadrukt de Hoge Raad naar ons oordeel terecht het zwaarwegende belang van een mondelinge behandeling. Partijen hebben in beginsel recht op een uitspraak (of beschikking) die gewezen is door de rechter(s) die bij de mondelinge behandeling aanwezig waren.

Heeft u vragen over onteigening of procesrecht? Neem gerust contact op met het onteigeningsteam van Dirkzwager bestaande uit Hanna Zeilmaker, Wiert Leistra en Joske Hagelaars