Direct naar artikelinhoud
Opinie

Universiteiten, publiceer je eigen werk zelf

In plaats van uitgevers te blijven spekken met belastinggeld, moeten universiteiten hun wetenschappelijk werk zelf publiceren.

De bibliotheek Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam.Beeld Joost van den Broek / de Volkskrant

Erik Engstrom, topman van het beursgenoteerde Reed Elsevier, verdiende ruim 20,5 miljoen euro in 2014 (Ten eerste, 24 maart). Je zou kunnen zeggen dat hij dat ook verdient. Immers, over 2014 boekte het bedrijf een nettowinst van ruim 2 miljard euro op een omzet van 7 miljard. Alleen al mijn universiteit (er zijn er enkele duizenden in de wereld) betaalt 3,4 miljoen per jaar voor abonnementen op tijdschriften van uitgevers zoals Reed Elsevier, Wolters Kluwer en Oxford University Press. Naast die abonnementen moet door een onderzoeker ook nog eens zo'n 1.500 tot 5.000 euro article processing charges worden betaald om een artikel door de uitgever open access te laten publiceren, zodat ook lezers zonder een abonnement toegang hebben tot het werk.

Staatssecretaris Dekker, en de universiteiten met hem, wil dat in 2024 al het wetenschappelijk werk open access is. Met zo'n 40.000 artikelen per jaar voor de Nederlandse universiteiten levert dat een aardig bedrag op voor de uitgevers. En dat terwijl de wetenschapper al het werk doet: hij levert de resultaten van het onderzoek, reviewt (gratis) het werk van andere onderzoekers en coördineert als editor (wederom gratis) het review- en acceptatieproces voor een tijdschrift. Na acceptatie van een artikel zet de uitgever het zaakje in een standaard lay-out en distribueert het, that's it. In feite verdwijnt ons belastinggeld voor wetenschappelijk onderzoek via een wetenschapper in de zakken van Engstrom en de zijnen.

De Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten is in onderhandeling met de uitgevers met als inzet alle onderzoek automatisch open access te kunnen publiceren in tijdschriften waarop een universiteit een abonnement heeft. Met Springer is al een akkoord bereikt, maar Reed Elsevier en veel anderen wijken voor geen millimeter. Intussen blijven wij als wetenschappers onze diensten gratis aanbieden aan deze grootverdieners. Er is een veel betere oplossing, waarbij überhaupt geen uitgevers meer nodig zijn.

Nu doet wetenschapper al het werk gratis

Vijf grote voordelen

Een schets: elke universiteit gaat haar eigen wetenschappelijke werk beoordelen op louter methodologische validiteit. Als het werk pluis is, zet de universiteit het zelf in een standaard lay-out en plaatst het in een online wetenschappelijke bibliotheek of repository. Een soort Google Science. Zo'n systeem heeft grote voordelen:

1 Veel geld wordt bespaard door het passeren van de uitgevers. Met een deel van het bespaarde geld kun je extra methodologen betalen die verantwoordelijk zijn voor de review van het werk. Zij hoeven geen kennis te hebben van de content. De lezer bepaalt immers zelf wel wat het belang is van het onderzoek in de context van het betreffende onderzoeksgebied.

2 De kwaliteit van het reviewproces verbetert. Een universiteit is er alles aan gelegen het reviewproces goed te laten plaatsvinden. Haar goede naam staat op het spel. Wanneer universiteit X een aantal keren achter elkaar werk in de bibliotheek plaatst dat volgens de lezer de toets der kritiek niet kan doorstaan, zullen weinig onderzoekers vertrouwen houden in dat instituut. Een zelfreinigend systeem. Beter dan het huidige peer-reviewsysteem dat op een aantal facetten niet functioneert. In de kern omdat het blind is en een reviewer dus nauwelijks verantwoordelijkheid hoeft af te leggen voor zijn review. Als het proces niet geblindeerd zou zijn, wordt het nog slechter omdat er dan geen reviewer meer te vinden is.

3 'Leuren' met je artikel naar verschillende tijdschriften omdat eerdere tijdschriften het werk afwezen, een tijdrovend proces, is ook niet meer nodig. De methoden waren al goed gecontroleerd en het belang van het onderzoek is niet van belang.

4 Van publicatiebias, een groot probleem in de wetenschap, zijn we verlost. Negatieve resultaten kunnen net zo gemakkelijk worden gepubliceerd als een spraakmakende nieuwe bevinding.

5 De beoordeling van onderzoekers zal minder 'hijgerig' worden. Er zijn geen tijdschriften meer, dus ook geen Impact Factoren. De doorgeschoten waardering van onderzoekers op basis van publicaties in tijdschriften met een hoge IF zoals Nature en Science is voorbij. Citaties van het werk zullen aan gewicht winnen.

De beoordeling van onderzoekers zal minder 'hijgerig' worden

Geen winstoogmerk

Er zal nog wel wat water door de Rijn gaan voordat een tijdschriftloos systeem is geïmplementeerd. Maar dat het kan, maken de al bestaande online Public Library of Science (PLOS)-tijdschriften duidelijk. Dit geesteskind van onder anderen Nobelprijswinnaar Harold Varmus is een geweldig middel gebleken om wetenschappelijk werk voor iedereen toegankelijk te maken zonder winstoogmerk van de uitgever. Maar ook hier wordt nog met het suboptimale peer-reviewsysteem gewerkt. En naast methodologische kwaliteit is het belang van het onderzoek nog steeds een selectiecriterium. Het heet dan wel Public Library of Science, maar het is nog steeds een verzameling tijdschriften met alle bijbehorende nadelen.

Het kan beter. Zonder de zakken van aandeelhouders te spekken met belastinggeld.

Dat het kan, maken de al bestaande online Public Library of Science (PLOS)-tijdschriften duidelijk