Direct naar artikelinhoud

'Wetenschap moet vanaf 2016 gratis verkrijgbaar zijn'

Nederlandse wetenschappers moeten vanaf 2016 hun resultaten in principe in gratis toegankelijke tijdschriften gaan publiceren, in plaats van in bladen met een duur abonnement. Als de overstap naar zogeheten open access niet snel genoeg verloopt, neemt staatssecretaris Sander Dekker van OCW daarna een verplichting op in de Wet op het hoger onderwijs.

Staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs wil dat vanaf 2016 wetenschappelijke artikelen gratis verkrijgbaar zijn.Beeld anp

Dat schrijft de bewindsman in een brief aan de Tweede Kamer. Volgende week staat open access op de agenda van het vaste Kameroverleg over hoger onderwijs. Dekker dringt daarin aan om vaart te maken. Hij sluit zich aan bij onder meer de Europese Unie, die in het nieuwe programma voor research, Horizon2020, alleen openlijk gepubliceerd onderzoek wil gaan financieren. Dat begint in 2014.

Volgens Dekker moet ook de Nederlandse wetenschap nu snel voor 'de gouden route' kiezen om alle wetenschappelijke publicaties gratis toegankelijk te maken. Daarbij worden de kosten voor het beoordelen, redigeren en publiceren volledig door auteurs of hun instellingen betaald; de lezer betaalt niets. Publiek gefinancierd onderzoek moet ook algemeen toegankelijk zijn, is de gedachte daarachter.

In de uitgeefwereld begint dat open businessmodel inmiddels enige ingang te vinden, maar zijn grote wetenschappelijke uitgevers als Elsevier of Springer huiverig om hun vaste abonnementen-inkomsten op te geven. Sommige bladen bieden nu al beide mogelijkheden. Grote titels als Nature en Science, The Lancet of Cell, doen er niet aan mee.

Public Library of Science
Anderzijds springen nieuwe open-accessinitiatieven als paddestoelen uit de grond, vaak met het Amerikaanse Public Library of Science als model. Dit louter online verschijnende PLOS is inmiddels een van de best gelezen wetenschappelijke tijdschriften ter wereld, dat artikelen net zo serieus beoordeelt en publiceert als de oude klassiek uitgegeven titels.

Volgens Dekker moeten wetenschapsorganisaties en financiers als NWO en KNAW bij financiering van onderzoek altijd aandringen op open- accesspublicatie. Als de bladen in een bepaald vakgebied die mogelijkheden nog niet bieden, moeten artikelen na publicatie alsnog ook in een openbare database komen te staan. Universiteiten hebben vaak zelf al dergelijke repositories.

Vorige week drong een groep prominente Nederlandse wetenschappers aan op onder meer open access om de commerciële invloeden in de uitgeefwereld in te dammen. Die leiden volgens deze critici tot een vertekening van de wetenschap in de bladen, die nu liever spectaculaire doorbraken afdrukken dan bijvoorbeeld weerleggingen daarvan.

Meer en betere databanken
Voorzitter Jos Engelen van wetenschapsfinancier NWO, dat onderzoek op basis van kwaliteit selecteert en met overheidsgeld financiert, zegt ingenomen te zijn met de plannen van de staatssecretaris. 'Hier dringen wij al jaren op aan en omdat het nog niet echt snel gaat, is nieuw beleid welkom. Inclusief wetgeving, als dat nodig blijkt.'

Engelen zegt met universiteiten en hun datanetwerk SURF in overleg te willen treden over meer en betere databanken voor publicaties. Financiering voor de toekomstige publicatiekosten van onderzoekers moet volgens hem komen uit de dalende kosten voor abonnementen bij universitaire bibliotheken.

 
Hier dringen wij al jaren op aan en omdat het nog niet echt snel gaat, is nieuw beleid welkom. Inclusief wetgeving, als dat nodig blijkt.