Hoogleraar: ‘Rechter kan excuses opleggen’

Delen:

Foto Depositphotos

Afgedwongen excuses hebben, anders dan vaak wordt gedacht, wel degelijk zin. Daarom kan de rechter zo’n verontschuldiging opleggen. Dat betoogt professor mr. Gijs van Dijck, hoogleraar privaatrecht aan de Universiteit Maastricht, in een artikel in The Oxford Journal of Legal Studies. Van Dijck onderzocht meer dan 100.000 rechtszaken.

De conventionele gedachte is dat excuses alleen zinvol zijn als ze oprecht worden uitgesproken en dat is in rechtszaken maar zelden het geval. Een ander argument tegen afgedwongen excuses heeft te maken met de vrijheid van meningsuiting. Die zou geweld worden aangedaan als iemand verplicht excuses moet uitspreken. Om deze beide redenen legt de rechter hoogst zelden excuses op. Onterecht, zegt Van Dijck.

Oprecht

Psychologisch onderzoek heeft aangetoond dat excuses kunnen bijdragen aan het welbevinden van de ontvanger van de excuses. Toch bestaat in het juridisch domein, en eigenlijk in de hele maatschappij, de overtuiging dat excuses alleen maar zin hebben als ze oprecht zijn. Die gedachte is de oorzaak van dat rechters het moeilijk vinden iemand ‘sorry’ te laten zeggen. Van Dijck onderzocht of niet-oprechte en afgedwongen excuses inderdaad geen functie hebben. Dat bleek niet te kloppen.

Overrulen

Het tweede argument tegen excuses eisen is schending van vrijheid van meningsuiting. Die biedt namelijk niet alleen de vrijheid om te spreken, maar ook de vrijheid iets niet te hoeven zeggen. Van Dijck zegt dat deze vrijheid geen absoluut recht is en daarom niet in de weg hoeft te staan aan het opleggen van excuses, zeker als daar een wettelijke basis voor bestaat. Die geeft de rechter de mogelijkheid de vrijheid van meningsuiting te ‘overrulen’. Van Dijck: “Daarnaast moeten de excuses in verhouding staan tot het onrecht. Daar is bijvoorbeeld geen sprake van als de werkgever of radiopresentator een week lang op de markt moet staan met een bord waarop staat ‘ik heb verkeerd gehandeld’.”

Functies

Van Dijck beseft dat oprechtheid belangrijk is, maar zijn onderzoek laat zien dat excuses ook andere functies hebben. “Signalering is daar een van: als de rechter iemand dwingt excuses aan te bieden, dan geeft hij een duidelijk signaal af dat iets echt niet mag. Validatie is een andere functie: bij formele excuses wordt het probleem van de benadeelde partij officieel erkend en serieus genomen. De derde functie is het herstellen van de sociale balans. Denk aan een kind dat op het schoolplein sorry moet zeggen tegen een ander kind. Daarmee wordt aangetoond dat hij iets verkeerds heeft gedaan en staan beide kinderen weer op een vergelijkbare positie. Hetzelfde effect kan optreden bij volwassenen.”

Zelden gevorderd

Van Dijck ontdekte dat excuses uiterst zelden worden geëist in het privaatrecht: in ongeveer honderd gevallen op meer dan 100.000 rechtszaken die konden worden doorzocht. Niet alleen omdat rechters moeite hebben met de eis om excuses vanwege de hierboven genoemde argumenten, maar ook omdat advocaten erg gericht zijn op geld. Ze eisen liever een geldbedrag dan een verontschuldiging. Daarbij komt dat de inzet van advocaten kostbaar is en je als partij héél graag excuses moet willen om daar zoveel geld voor te betalen.

Rectificatie

Van de weinige gevallen waarin excuses werden opgelegd, was ongeveer negentig procent een rectificatie met excuses als onderdeel. Heel apart volgens Van Dijck: in zaken waarin rectificatie en excuses worden gevorderd, schrapt de rechter stelselmatig op eigen houtje de regel met excuses uit de te publiceren rectificatie, zelfs als de tegenpartij er geen verweer tegen voert.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven