In 2030 zullen computers rechtspreken

Delen:

Jaap van den HerikTussen 2030 en 2040 zullen computers het merendeel van de vonnissen voor hun rekening nemen. Alleen bij ingewikkelde gevallen zullen nog mensen rechtspreken. Die voorspelling doet prof. Jaap van den Herik, hoogleraar Recht en Informatica aan de Universiteit Leiden.

“De rechterlijke macht zal zich aanpassen en alleen nog de moeilijke gevallen bekijken,” voorspelt Van den Herik. “Rechters zullen zich steeds meer gaan specialiseren, ze moeten ook meer verstand krijgen van informatica. Ze worden technologisch bijgeschoold.”

In juni 1991 sprak Van den Herik zijn inaugurele rede uit onder de titel ‘Kunnen computers rechtspreken?’, en beantwoordde die vraag met ja.  Hij lijkt gelijk te krijgen, want een groot aantal juridische beslissingen wordt nu al door computers voorbereid. “De naturalisatieprocedure gaat bijvoorbeeld al volledig automatisch met een checklist. Het zelfde geldt bij de toekenning van koninklijke onderscheidingen. Alleen een kleine minderheid wordt nog door mensen beoordeeld. De computer beslist nog niet, hij geeft een advies.”

Ook alimentatieberekeningen worden met software berekend. “En daar gaat het echt niet alleen om geld, maar ook over vage normen als draagkracht. Toch kunnen computers dat heel goed. De rechters gebruiken die programma’s, en nemen de beslissingen meestal over.” Als de voorstellen van de computers steeds meer samenvallen met het oordeel van de rechters, dan krijg je een sluipend proces, verwacht Van den Herik. “De eerste tien keer zal die rechter het nog narekenen. Maar als alles klopt, neemt de rechter de elfde keer de berekening ongezien over.”

Vorige week werd bekend dat wetenschappers met kunstmatige intelligentie arresten van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens kunnen voorspellen. In 79 procent van de 600 gevallen kwam de computer tot dezelfde uitkomst als het Hof.

Van den Herik noemt het onderzoeksresultaat een eerste stap. “Niettemin wil ik  de onderzoeker Nikolaos Aletras complimenteren met dit resultaat. Hij heeft de nieuwste technologieën gebruikt en is erin geslaagd om met netwerken verbanden te laten leggen.”

Aletras zegt volgens Van den Herik terecht dat het resultaat nu nog niet toepasbaar in de rechtspraktijk. “In de wiskunde is 79 procent niet zo hoog, hoor,” vindt hij. “Je kunt dit pas toepassen bij 99,9 procent juistheid. En je wilt natuurlijk naar de honderd procent. Daar komt bij dat het programma een prototype is, daar zitten nog fouten in. Daarom wil Aletras het nog niet aan professionals beschikbaar stellen.”

Stel nu dat de computer op een gegeven moment straks op 99,9 procent komt, wordt de mens dan overbodig in het juridische beslissingsproces? “Dat is niet gezegd. Dan moet je eerst bewijzen dat de computer het beter doet dan mensen. Of dat de computer gelijkwaardig is of het zelfs ietsje minder goed doet, maar wel veel goedkoper is. En dan begeef je je op een glijdende schaal. Als hij de 99,9 procent haalt en vele malen goedkoper is, dan ga je onderhandelen, en dan ga je glijden.”

Een andere vraag is of de computer ook baanbrekende arresten kan wijzen zoals Lindeboom-Cohen en Haviltex. Met andere woorden: kan een computer overwegen dat de maatschappelijke omstandigheden en normen zozeer zijn veranderd dat de maatschappij toe is aan een nieuwe interpretatie van de regels? Ja, antwoordt Van den Herik. “Daar kan de computer ook mee uit de voeten. Ik geef een voorbeeld over oorlogsrecht. In de oorlog gelden andere regels. Onder oorlogsrecht kunnen dingen die anders niet mogen. Als je de juiste feiten en regels invoert, kan daar ook computer rekening mee houden.”

Hij denkt zelfs dat de computer ook ethische overwegingen kan maken en dus ook ethische beslissingen. “Maar dat zal naar mijn inschatting duren tot 2080.”

En wat is dan over pakweg vijftig jaar de rol van de mens in het juridisch beslismodel? “In de wetgeving zal de mens in harmonie met de computer regels ontwerpen: daar zal de mens het voortouw nemen, en de computer zal toetsen op consistentie. In de rechtspraak gebeurt wat in de hele maatschappij gebeurt: het nemen van beslissingen verschuift van de mens naar de computer.”

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven