OpenRecht lanceert OpenThesis: een carrièrespingplank voor studenten en beginnende juristen!

OpenRecht heeft een nieuw initiatief gelanceerd: OpenThesis. Hiermee biedt OpenRecht studenten en beginnende juristen een platform om zichzelf op de juridische kaart te zetten in het publieke, vrij toegankelijke domein.

Waarom?
OpenThesis heeft als doel studenten en beginnende juristen de mogelijkheid te geven om toekomstige of nieuwe werkgevers te laten zien wat ze in hun mars hebben. Dus ook beginnende juristen die net aan hun carrière zijn begonnen, kunnen zich bekend maken in het juridische domein via OpenThesis. Zij kunnen onder toezicht van hun begeleider of patroon hun eindscriptie omvormen tot een publicabel artikel.

Voor welke studenten en beginnende juristen?
OpenThesis is er voor rechtenstudenten (HBO of WO), maar ook voor studenten die zich bezighouden met aan het recht verwante onderwerpen, zoals criminologie en ethiek. Daarmee kunnen studenten en beginnende bedrijfs- en overheidsjuristen zich middels OpenThesis profileren, net als advocaat-stagiaires en kandidaat-notarissen.

Wat?
OpenThesis vraagt kersverse juristen een artikel te schrijven dat hun scriptie samenvat. Het artikel dient (minimaal) 1500 woorden lang te zijn (exclusief eindnoten) en dient te worden geschreven in samenspraak met de (scriptie)begeleider of patroon.

Vereisten?
Rechtenstudenten die een 7,5 of hoger hebben gekregen voor hun scriptie komen in aanmerking voor het schrijven van een artikel.

Redactie?
OpenRecht streeft naar kwaliteit en vraagt de student het artikel in samenspraak met zijn of haar begeleider of patroon te schrijven. Daarbij gaat OpenRecht er onder meer vanuit dat de laatste editie Leidraad voor juridische auteurs wordt gehanteerd bij het schrijven. Studenten kunnen verwijzingen/hyperlinks opnemen in de tekst zelf, als eindnoten onderaan, of beiden.

Uiteindelijk zal de redactie van OpenRecht een eindoordeel vellen en al dan niet tot plaatsing overgaan.

Publicatie?
Het artikel wordt gepubliceerd op OpenRecht  in combinatie met een link naar de volledige scriptie zodat lezers de kans hebben ook de volledige scriptie te kunnen lezen. Ook kan bij het artikel een link toegevoegd worden naar de LinkedIn-pagina van de auteur. Uiteraard zal OpenRecht de link naar de publicatie verspreiden via sociale media en zorgen dat het artikel de aandacht krijgt die het ongetwijfeld verdient.

Hoe?
Heel simpel. Artikelen (in Word) kunnen na goedkeuring van de begeleider of patroon, ingeleverd worden door een e-mail te sturen naar: redactie@openrecht.nl. De redactie van OpenRecht houdt de student en de begeleider vervolgens op de hoogte van de vorderingen en na finale goedkeuring zal het artikel geplaatst worden.

Redactie OpenRecht
redactie@openrecht.nl

=========================================

Corona en open access: van persoonlijkheidsrecht naar publicatieplicht

OpenRecht-blog 2020#3

Het Corona-virus raast over de wereld. Ziekenhuizen, en helaas ook uitvaartbedrijven en crematoria draaien overuren. De wereld staat op zijn kop. En dan lees ik op Twitter:

Tips voor het #openaccess maken van uw #Coronavid19 gerelateerde onderzoek en vindplaats voor #open onderzoeksinformatie. Uw universiteitsbibliotheek staat klaar om te helpen!

En ik lees ook:

Any journal focusing on respiratory care should take down ALL of their paywalls. This is just irresponsible. I shouldn't be having to purchase all of these individual articles for researchers in a time of crisis. #openaccess

Boos
Er moeten dus blijkbaar heel veel doden vallen om het perverse publicatiesysteem in de wetenschappelijke wereld te veranderen en ‘even’ open te stellen. En als iedereen dan begraven is, gaan we weer over tot de orde van de dag. Nee dus, dat moeten we niet doen, we moeten doorpakken! We moeten per direct stoppen met het achter betaalmuren houden van met gemeenschapsgeld tot stand gekomen teksten, alle teksten!! En NU natuurlijk zeker met het achter betaalmuren houden van Corona-gerelateerd materiaal, maar uiteindelijk met al het materiaal, alle teksten. Het is toch echt van de ZOTTE (ik schrijf het maar eens een keer met hoofdletters, misschien helpt dat) dat er mensen werkzaam zijn op kosten van de gemeenschap en dat de resultaten van hun werkzaamheden niet beschikbaar zijn voor diezelfde gemeenschap!

Tijd voor verandering
Dat dit een issue is dat echt afgelopen moet zijn, dringt echter maar langzaam door in de hoofden van de betrokkenen. Veel mensen die door de gemeenschap worden onderhouden (wetenschappers, rechters, ambtenaren) willen helemaal niet dat hun werk publiek toegankelijk wordt; 'het is toch altijd zo geweest', 'het systeem werkt goed', 'de kwaliteit is goed. Ook hebben veel van deze mensen een goede jarenlange (financiële?) band met hun uitgever hetgeen het ook niet makkelijker maakt te veranderen. O ja, en natuurlijk is die ene publicatie in dat prestigieuze, maar veel te dure tijdschrift, wel heel stoer. Dat is misschien zo, maar stop ermee!

Publiek geld = publieke taak
Uitgevers zijn (bijna) niet meer nodig, we kunnen makkelijk zonder. Kwalitatief goede teksten kunnen met de komst van het internet makkelijk en snel verspreid worden zonder dat er een commerciële uitgever aan te pas komt. De redacties van de tijdschriften achter betaalmuren bestaan ook vaak uit mensen die van gemeenschapsgeld betaald worden. Dat hoort gewoon bij hun werk. Dus als zij hun werk goed doen, dan is de kwaliteit van de teksten goed EN zijn ze vrij beschikbaar, voor iedereen! Kan iemand hen dat gewoon eens duidelijk maken? En ja, dan moet iemand de d’s en de t’s nog even checken en de teksten nog online zetten, maar ik zal u zeggen, dat kan voor de héle Nederlandse juridisch-wetenschappelijke wereld gedaan worden van een kwart van het salaris van een gemiddelde CEO van een uitgever!

Van persoonlijkheidsrecht naar publicatieplicht
Ik snap dat we dit niet zomaar van de ene dag op de andere veranderen, maar laten we open access en open recht wel als een doel stellen dat snel gerealiseerd moet worden. Te beginnen met het wijzigen van de open access-bepaling in de Auteurswet. Nu geeft die bepaling nog het persoonlijkheidsrecht een tekst in het publieke domein te zetten na een redelijke termijn. Ik stel voor dit zo snel als mogelijk te wijzigen in een publicatieplicht. Een half jaar na publicatie in een tijdschrift MOET een tekst vrij beschikbaar komen. Dus een publicatie van een met gemeenschapsgeld betaalde (rijks)ambtenaar, wetenschapper, rechter moet na deze periode via welk kanaal dan ook vrij beschikbaar komen. Zonder dat iemand, of een crisis, daar om moet roepen!

En uiteindelijk moet gestreefd worden naar een situatie waarin alle met publieke middelen gefinancierde publicaties onmiddellijk vrij toegankelijk zijn. Want dan pas is alles wat nodig is gelijk beschikbaar in tijden van nood en zal de wetenschap stappen kunnen zetten!

Leo van der Wees
Secretaris stichting OpenRecht
LinkedIn

=========================================

Over Corona en de waarde van 'goed werk'

OpenRecht-blog 2020#2

In tijden van crisis wordt duidelijk welke ankers we hebben in de samenleving. 'Goed werk' is zo’n anker. Niet alleen voor individuele werkenden, maar ook voor ons allemaal, de gemeenschap. Een loon waarvan je zelf en je familie kunnen leven, een goede kwaliteit van arbeid in omstandigheden die je niet ziek maken. Sociale verzekeringen die voor een vangnet zorgen in tijden van pech. Juist nu wordt duidelijk hoe de vitaliteit van de samenleving wordt geborgd door 'goed werk'.

Er is een herwaardering en grote steun voor werkenden in de zorg, in de winkels en het openbaar vervoer. Maar tegelijkertijd zien we dat er in de afgelopen twintig jaar gaten zijn gevallen in die bestaanszekerheid. Veel jonge mensen in de horeca maar ook in andere beroepen lijken geen enkel recht op voortzetting van hun arbeid of inkomen te hebben. De continuïteit van arbeid voor grote groepen flexwerkers en zelfstandigen staat op het spel. En niet alleen betekent geen werk voor veel mensen geen inkomen, ook is voor of door hen in veel gevallen niet voor moeilijke tijden gespaard.

Gelukkig leven wij in een land waar ook voor een groot deel van deze groep ad hoc een vangnet in de vorm van bijzondere bijstand wordt ingesteld. Dat is mooi, maar we moeten fundamenteler nadenken over onze arbeidsmarkt en een noodzakelijk waardering van het arbeidsrecht en het socialeverzekeringsrecht daarin. 'Goed werk' is geen economische kostenpost die koste wat het kost zo goedkoop mogelijk moet worden gehouden. 'Goed werk' is een belangrijk bestanddeel een krachtige samenleving. Daarom is het juist nu tijd om na te denken over de vraag hoe van elke arbeidsrelatie weer 'goed werk' te maken: binnenkort geen arbeid meer zonder arbeids- en sociale zekerheidsrechten.

Klara Boonstra
Hoogleraar internationaal arbeidsrecht, Vrije Universiteit Amsterdam
Directeur, Wiardi Beckman Stichting 

=========================================

NFAQs over AI

OpenRecht-blog 2020#1

Game changer
Artificiële Intelligentie (AI) is een game changer. Niet voornamelijk vanwege haar functionaliteit (ja, intelligentie is net als machine vrouwelijk). Het gebruiken van intelligente entiteiten met een complexe functionaliteit is al sinds ons ontstaan gebruikelijk. Dat noemen we specialisatie. AI voegt daar slechts op deelgebieden wat aan toe. We zeggen weliswaar ‘AI oeh ah’ als een machine kan lopen, springen of kopje duikelen of zelfs slecht kan voetballen, maar een bijzondere ervaring is dat slechts voor hen die de menselijke capaciteiten te hoog inschatten. Meer waarnemen en onthouden, meer en beter leren door patroonherkenning in data, het nemen van betere beslissingen door het toepassen van meer kennis, het kunnen werken in onmenselijke omstandigheden zoals in de ruimte, is tot nu toe het domein waarin AI ons gemakkelijk overtreft. Dat is dan ook de publieke FAQ bij AI: wat kan zij meer, sneller, beter. Interessanter wordt het als we de publieke NFAQs over AI bekijken. Kan AI transparant zijn? Kan op kennis gebaseerde AI zich onttrekken aan de menselijke conditie of erft AI onze beperkingen? Vertoont AI voorspelbaar gedrag waardoor de menselijke opdrachtgever de verantwoordelijkheid voor haar handelen kan nemen? 

AI kan niet transparant zijn
Door de markt geproduceerde AI kan niet transparant zijn omdat dit bedrijven te gevoelig maakt voor concurrentie. Maar ook als de code en de kennis volledig blootliggen dan maakt dat AI nog niet voorspelbaar voor haar gebruikers als AI functioneert in een omgeving waarin zij is gekoppeld aan andere systemen en taken moet uitvoeren in een open omgeving. De externe data en kennis die AI in een open (netwerk)omgeving gebruikt, maakt haar onvoorspelbaar. Dit geldt niet alleen voor complexe, maar ook voor heel simpele netwerksystemen. Als een op AI gebaseerde high frequency trader (HFT) op een beurs handelt, zijn haar beslissingen in sterke mate afhankelijk van de marktdata en het handelen van andere HFTs, waarvan zij het algoritme niet kent (zie Calculo Ergo Sum (2), Over het recht en de ethiek van autonome systemen in
computernetwerken
). Maar ook complexere systemen zoals de zelfrijdende auto en medische systemen functioneren in een open omgeving. Zij ontvangen via hun sensoren data uit hun omgeving (de markt, de operatiekamer) en kennis (beslissingen) van een groot aantal andere systemen (waaronder mensen). Dus ook ons leven en onze gezondheid zijn kwetsbaar door de onvoorspelbaarheid van AI. 

AI erft menselijke beperkingen
Bij traditionele technologie zijn (waren) wijzelf de sensoren en beslissers. De technologie is voornamelijk een verlengstuk van onze motorische functies (een beurscommunicatiemiddel, een auto, een chirurgisch instrument). Als AI de waarneming en het beslissen (deels) overneemt dan is het de vraag of dat waarnemen en beslissen zich kan onttrekken aan onze beperkingen? Ook hier is bedachtzaamheid vereist. Als wij bijvoorbeeld AI gebruiken om juridische beslissingen te nemen dan beschikt AI net als de jurist slechts over beperkte bronnen. Als AI de kennis verwerft door inprenting, d.w.z. van een menselijke expert ontvangt dan is haar kennis per definitie even beperkt en eenzijdig. Ook als de kennis van meerdere experts met verschillende invalshoeken wordt betrokken dan zullen deze slechts aanleiding geven tot het maken van keuzes. Ook voor het maken van keuzes is expertise vereist en hanteren experts meer of minder verschillende invalshoeken. Het AI systeem erft in beide gevallen de onvolledigheid of onzekerheid van de menselijke kennis. Als AI de kennis verwerkt door het analyseren van data (bijvoorbeeld eerdere rechterlijke uitspraken) dan is haar kennis statisch (beperkt tot de in deze rechtsbron opgeslagen kennis). Wat hebben we aan een systeem dat ofwel de beperkingen of zelfs de stokpaardjes of vooroordelen van een menselijke expert overneemt dan wel slechts de in een dataset bevroren opvattingen kan voorspellen? Analytische systemen voorspellen tot nu toe veelal niet meer dan 70% van de beslissingen. De rest is te complex of gebaseerd op nieuwe inzichten, die niet in de dataset naar voren komen. Een tegenwerping zou kunnen zijn dat er kennisdomeinen zijn waar AI weliswaar in een open omgeving functioneert maar waarin minder onzekerheden bestaan. Dat klopt redelijk als je naar de maan wilt vliegen, maar (nog) niet als je wilt deelnemen aan het verkeer of waarnemingen of handelingen aan een menselijk lichaam (een idiosyncratisch netwerk van organen en functies met hun eigen levensgeschiedenis) moet verrichten.

Geen transparantie betekent geen (menselijke) verantwoordelijkheid
De antwoorden op deze NFAQs laten maar weinig ruimte over voor een andere conclusie dan dat mensen geen verantwoordelijkheid kunnen dragen voor onvoorspelbare en autonome AI. Pas als we AI voorzien van het vermogen om zelf verantwoordelijkheid te nemen, met andere woorden om zelf juridische en ethische normen toe te passen kunnen we de risico’s tot menselijke proporties terugbrengen. Want AI kan dan net als wij ook zeggen dat haar gedrag niet voorspelbaar was en dat de gevolgen daarom niet voor haar rekening komen. De HFT zal verwijzen naar de onvoorspelbaarheid en onevenwichtigheid van de markt, de zelfrijdende auto naar de laagstaande zon en de operatierobot naar de beperkingen van de medische kennis. Alleen de robotrechter die over dezelfde kennis beschikt als de terecht staande AI kan dan nog door deze verweren heen prikken en ze op goede gronden verwerpen.

Kees de Vey Mestdagh
Software Borg Instituut
LinkedIn

=========================================

PFAS, een tweede bom onder nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland?

OpenRecht-blog 2019#9

Wat zijn PFAS?
PFAS staat voor Poly- en perfluoralkylstoffen. Deze stofgroep bestaat uit ruim 6.000 stoffen die door mensen zijn gemaakt vanwege hun specifieke eigenschappen, zoals brandwerendheid en vuil- en waterafstotendheid. Zij worden al decennia gebruikt in allerlei alledaagse toepassingen, zoals verf, blusschuim, pannen, kleding en cosmetica. Naast deze positieve gebruikseigenschappen hebben PFAS ook negatieve milieueigenschappen, namelijk dat ze persistent, mobiel en nauwelijks biologisch afbreekbaar zijn. Van sommige PFAS is al aangetoond dat ze toxisch zijn. PFAS komen inmiddels diffuus verspreid voor in de bodem en worden op veel plaatsen in gehalten boven de bepalingsgrens aangetroffen. Als gevolg daarvan treedt stagnatie op in het verplaatsen en/of aan- en afvoeren van grond en baggerspecie. In de Regeling bodemkwaliteit is namelijk vastgelegd dat grond en baggerspecie die met een onbekende stof verontreinigd zijn, niet mogen worden toegepast als de aanwezigheid van een dergelijke stof kan worden vastgesteld, dat wil zeggen bij concentraties boven de zogenaamde bepalingsgrens.

Tijdelijk handelingskader
In een brief aan de Tweede Kamer van 8 juli 2019 heeft de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) daarom het ‘Tijdelijk handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie’ aangeboden. Het handelingskader beoogt de stagnatie in het verzet van grond en baggerspecie waar mogelijk op te heffen, terwijl tegelijkertijd onverkort het uitgangspunt geldt dat risico’s voor de gezondheid, het milieu en het verspreiden van PFAS houdende grond en baggerspecie naar niet of minder belaste gebieden worden voorkomen. Dat kader zal juridisch worden verankerd via een separate wijziging van de Regeling bodemkwaliteit. Omdat sprake is van een invulling van de zorgplicht,[1] kan dit handelingskader, vooruitlopend op de aanpassing van de regelgeving, nu al worden gebruikt. Daarnaast hebben bevoegde overheden de mogelijkheid om in hun eigen bodembeleid beargumenteerd af te wijken van de landelijke normen. Een definitief kader voor het omgaan met PFAS-houdende grond en baggerspecie kan pas worden opgesteld nadat er een aantal belangrijke onderzoeken is afgerond. Dit zal naar verwachting in het derde kwartaal van 2020 zijn.[2] Het tijdelijke kader is daarom in het algemeen (erg) terughoudend.

In het handelingskader PFAS worden voorlopige toepassingsnormen geïntroduceerd voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie. Deze normen zijn gebaseerd op het advies van RIVM over risicogrenzen voor PFAS. Deze toepassingsnormen gelden voor locaties die zijn ingedeeld op de bodemfunctieklassekaart in de bodemfunctieklassen Wonen en Industrie, het verspreiden van baggerspecie op het aangrenzende perceel en het toepassen in een grootschalige toepassing.[3] Het bevoegd gezag kan beargumenteerd andere (soepelere of strengere) waarden in het eigen bodembeleid opnemen. Om ook voor locaties in de bodemfunctieklassen Natuur en Landbouw meer ruimte te creëren, stelt de Staatssecretaris voor om met een tijdelijke landelijke achtergrondwaarde als toepas-singsnorm te werken. Het RIVM verwacht uiterlijk 1 december te kunnen adviseren over deze achtergrondwaarde.[4] In het handelingskader wordt ook ingezet op het mogelijk maken van storten, reinigen, opslaan en saneren van PFAS-houdende grond en baggerspecie, bijvoorbeeld in situaties dat het gehalte PFAS hoger ligt dan de voorlopige toepassingsnormen.

Gevolgen voor ruimtelijke initiatieven
Voor veel ruimtelijke initiatieven betekent deze ontwikkeling dat per direct PFAS-metingen moeten worden meegenomen bij het onderzoek naar de kwaliteit van grond of baggerspecie en/of toe te passen bodem. Doorlooptijden bij laboratoria vormen hierbij een bottleneck.[5] Dit leidt tot vertraging en hogere kosten voor deze projecten. Bovendien laat de vergunning van stortplaatsen en baggerdepots vaak het storten, reinigen, opslaan of verwerken van grond of baggerspecie dat met PFAS is verontreinigd (nog) niet toe. Op het moment dat er dus geconstateerd wordt dat grond of baggerspecie PFAS-houdend is en dat de hoeveelheid boven de toepassingsnorm ligt, is de afvoer en sanering ervan dus erg lastig. Dit leidt tot de stagnatie van ruimtelijke projecten. Een tweede PAS-situatie dreigt dus!

Eindnoten
1. De zorgplicht houdt in dat de toepasser die redelijkerwijs kan vermoeden dat er nadelige effecten kunnen optreden voor mens en milieu als gevolg van het toepassen van grond of baggerspecie, maatregelen moet nemen om die effecten te voorkomen of zo veel mogelijk te beperken.

2.  In een brief aan de Tweede Kamer van 9 oktober 2019 heeft de Staatssecretaris van IenW een update gegeven over de stand van zaken ten aanzien van het tijdelijk handelingskader. In die brief schrijft de Staatssecretaris dat de uitkomsten van het onderzoek van het RIVM naar de uitlogingskarakteristieken van PFAS en bio-accumulatie begin juli 2020 worden verwacht en het onderzoek van het RIVM naar mobiliteit in grondwater tot in het derde kwartaal van 2020 zal lopen.

3. Voor de overige toepassingen op de landbodem, dus op bodems die zijn ingedeeld als bodemfunctieklasse Landbouw/natuur en/of een bodemkwaliteit ‘voldoet aan achtergrondwaarden’, binnen grondwaterbeschermingsgebieden of toepassingen onder het grondwaterniveau geldt in principe de bepalingsgrens (0,1 µg/kg) als toepassingseis.

4. Zie de Kamerbrief van 29 oktober 2019 naar aanleiding van twee moties van Kamerleden Ziengs, Von Martels en Stoffer (35000-XII-21 en 35000-XII-22).

5. In de Kamerbrief van 9 oktober wijst de Staatssecretaris erop dat de laboratoria capaciteit aan het uitbreiden zijn, waardoor de doorlooptijd van PFAS-analyses teruggebracht kan worden.

Redactie OpenRecht Omgevingsrecht

=========================================

De Hoge Raad heeft het er maar druk mee!

OpenRecht-blog 2019#8

Het is nu vier jaar geleden dat de Wet werk en zekerheid (Wwz) werd ingevoerd. We zijn inmiddels twee Verzamelwetten, waarbij aanpassingen werden doorgevoerd, verder. Artikel 7:628 lid 1 BW, dat bepaalt voor wiens risico de loonbetaling komt als de werknemer zijn werk wel wil maar niet kan verrichten,  is nog steeds niet aangepast en het KB, dat bepaalt dat werkende AOW-gerechtigden geen dertien maar slechts zes weken loon bij ziekte doorbetaald krijgen, is er nog steeds niet. Op 28 mei 2019 werd ook nog de Wet arbeidsmarkt in balans in de Eerste Kamer aangenomen, zodat per 1 januari 2020 diverse wijzigingen in de Wet werk en zekerheid doorgevoerd zullen worden. 

Hoge Raad heeft het druk met Wwz-zaken
De Hoge Raad heeft in de tussentijd over de Wwz de nodige uitspraken gedaan. Zo werden er bijvoorbeeld afgelopen tijd 49 uitspraken gedaan over arbeidsrechtelijke kwesties waarvan er toch 20 zaken te maken hadden met vraagstukken rondom die Wwz. De Hoge Raad legde uit, vulde aan of gaf een eigen invulling. Daarbij raakte de Hoge Raad ook wel eens verstrikt in zijn eigen uitleg. Zo was de Vlisco-zaak (ECLI:NL:HR:2017:571) nodig om een ongelukkige formulering uit de Mediant-beschikking (ECLI:NL:HR:2016:2998) te herstellen. De Hoge Raad had geformuleerd dat de appelrechter een ontslag op staande voet kon vernietigen. Dat was echter op grond van artikel 7:683 lid 3 BW niet mogelijk. De appelrechter kon slechts de arbeidsovereenkomst herstellen of een billijke vergoeding toekennen. In diezelfde Vlisco-zaak liet de Hoge Raad vervolgens in het midden of de rechter de werkgever kon bevelen de arbeidsovereenkomst te herstellen of dat de rechter deze ook zelf zou kunnen herstellen. In de Amsta-zaak (ECLI:NL:HR:2019:80) heeft de Hoge Raad, tegen de letterlijke tekst van artikel 7:682 lid 1 onder a BW in, aangegeven dat het ook tot de mogelijkheden behoort dat de rechter herstelt (r.o. 3.5.12:” …het stelsel van de Wwz zich niet ertegen verzet…”).

Hoge Raad passeert bedoeling wetgever
Overigens passeerde de Hoge Raad de bedoeling van de wetgever al drie keer eerder. In de New Hairstyle-beschikking (ECLI:NL:HR:2017:1187) introduceerde de Hoge Raad een gevolgencriterium bij de bepaling van de hoogte van de billijke vergoeding ex artikel 7:681 BW (r.o. 3.4.3: “ Het stelsel van de Wwz verzet zich echter niet ertegen….”). Later zou de Hoge Raad nog bepalen dat het gevolgencriterium ook geldt voor andere billijke vergoedingen (ECLI:NL:HR:2018:857 en ECLI:NL:HR:2018:878). In de Wilco-zaak (ECLI:NL:HR:2018:1209) bepaalde de Hoge Raad dat het risico van de loondoorbetaling ex artikel 7:628 lid 1 BW, in het geval de kantonrechter het ontslag op staande voet vernietigt en de appelrechter dat ten onrechte vindt, voor de werknemer is (r.o.3.7.1 : “…Het is bovendien moeilijk te rechtvaardigen…”). Deze laatste uitspraak zal ongetwijfeld mede ingegeven zijn door dezelfde niet door de wetgever voorziene consequenties in de “Kleine Diko”-zaak (ECLI:NL:GHDHA:2016:435). De appelrechter constateerde daarin dat hij in hoger beroep een terecht gegeven ontslag op staande voet, als de kantonrechter eerder dat ontslag heeft vernietigd, niet met terugwerkende kracht kan vernietigen, omdat artikel 7:683 lid 6 BW hem dat verbiedt. Verder bepaalde de Hoge Raad in de Kolom-beschikking (ECLI:NL:HR:2018:1617), dat een gedeeltelijke transitievergoeding mogelijk is bij een gedeeltelijke beëindiging van de arbeidsovereenkomst (r.o. 3.5.4.” … geen rechtvaardiging te geven…”). De Hoge Raad stelde er ook nadere regels voor op, onder andere dat er wel minimaal een vermindering van 20% van de arbeidsomvang dient te zijn. 

Drie keer contrair in één zaak
De hierboven genoemde Amsta-zaak is toch al heel bijzonder, omdat de Hoge Raad in zijn uitspraak eigenlijk drie keer “contrair” gaat (zie ook de annotatie van Kruit op AR Updates Arbeidsrecht). Dus niet alleen op de vraag wie kan herstellen, maar ook over de vraag of een al toegekende transitievergoeding een voorziening omtrent de rechtsgevolgen van de onderbreking is, oordeelt de Hoge Raad verrassend. De transitievergoeding heeft echter niets met de rechtsgevolgen van de onderbreking van doen. De Hoge Raad vindt van wel. Verder is de Hoge Raad van mening dat in het geval het herstel meer dan zes maanden later plaatsvindt, de duur van de oude arbeidsovereenkomst opgeteld kan worden bij de duur van de nieuwe herstelde arbeidsovereenkomst. Dit kan, aldus de Hoge Raad, echter alleen onder de verplichting dat de betaalde transitievergoeding terugbetaald wordt. Dit strijdt met de regeling van artikel 7:673 lid 5 BW, waarin staat dat bij een herstelde arbeidsovereenkomst met een tussenpoos van meer dan zes maanden er een nieuw recht op een transitievergoeding ontstaat.

Blijft Hoge Raad binnen zijn taak?
In een tijdsbestek van vier jaar heeft de Hoge Raad al diverse keren de bedoeling van de wetgever uitgelegd, aangevuld en vooral ook, denkend vanuit het wettelijk stelsel van de Wwz, gepasseerd. De vraag is steeds in hoeverre de Hoge Raad binnen zijn taak van het uitleggen en toepassen van het recht, zoals hij dat ook omschrijft op de eigen website,  ex artikel 79 RO blijft en of hij daar net niet buiten treedt. De Hoge Raad formuleert zijn eigen aanvulling nog zo dat het past binnen het stelsel van de wet (“…het stelsel van de Wwz verzet zich echter niet ertegen…”) of  dat het onrechtvaardig zou zijn het anders uit te leggen (“…het is bovendien moeilijk te rechtvaardigen…: of “… er is geen rechtvaardiging te geven…”). Vast staat dat hij het maar druk heeft met de Wwz.

John Lousberg
Docent Arbeidsrecht
Juridische Hogeschool Avans-Fontys
LinkedIn

=========================================

PAS-uitspraken doen een hoop (stik)stof opwaaien

OpenRecht-blog 2019#7

Op woensdag 29 mei 2019 is het doek gevallen voor het Programma Aanpak Stikstof (PAS), de Nederlandse wijze om maatregelen ter verbetering van de kwaliteit van stikstofgevoelige natuur en het toestaan van stikstofveroorzakende activiteiten in één programma te combineren onder het regime van de Europese Habitatrichtlijn.

Waarom sneuvelde het PAS?
De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft geoordeeld (ECLI:NL:RVS:2019:1603) dat het PAS niet als basis mag worden gebruikt voor toestemming voor activiteiten die stikstofdepositie veroorzaken. Reden voor dit oordeel is dat het onderzoek naar de natuureffecten van het PAS, de passende beoordeling, niet voldoet aan de eisen die de Habitatrichtlijn daaraan stelt. Op grond van deze richtlijn mag toestemming voor activiteiten namelijk alleen worden verleend als vooraf wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel bestaat dat die activiteiten de natuurlijke kenmerken van een Natura 2000-gebied niet aantasten. Dit volgde naar het oordeel van de Afdeling niet uit de passende beoordeling bij het PAS, onder meer omdat positieve effecten van maatregelen die gericht zijn op behoud en herstel van een gunstige staat van instandhouding van een Natura 2000-gebied dan wel maatregelen gericht op het voorkomen van verslechtering en verstoring die significante effecten kunnen hebben in de passende beoordeling werden betrokken. De Afdeling oordeelde op grond van de uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie naar aanleiding van de vorig jaar door de Afdeling gestelde prejudiciële vragen dat deze positieve effecten in dit geval niet mogen worden betrokken bij het beoordelen van de effecten van het PAS. Tevens bestond er ten tijde van de passende beoordeling geen zekerheid dat de positieve effecten van de in het PAS opgenomen maatregelen daadwerkelijk zouden optreden.

Het PAS onderuit; en nu?
Maatregelen ter verbetering van de kwaliteit van stikstofgevoelige natuur
Het PAS bevatte zowel bronmaatregelen die de uitstoot van stikstof beoogden te verminderen als herstelmaatregelen gericht op het herstellen van overbelaste stikstofgevoelige natuur. De Minister van LNV heeft aan de Kamer gemeld dat is besloten de uitvoering van bron- en herstelmaatregelen die in het PAS waren opgenomen daadwerkelijk uit te voeren. Ook gaat de Minister samen met de diverse sectoren op zoek naar extra bronmaatregelen die kunnen worden getroffen en die voldoende kunnen worden verankerd.

Gevolgen voor stikstofveroorzakende activiteiten
Activiteiten waarvoor op basis van het PAS vergunning is verleend die inmiddels onherroepelijk is geworden, kunnen doorgang blijven vinden. Vergunningen waartegen beroep is ingesteld, zullen echter worden vernietigd. Aangevraagde vergunningen of vergunningen waartegen bezwaar is ingesteld, zullen niet kunnen worden verleend op grond van het PAS.

Bij de Afdeling zijn nog zo’n 180 zaken aanhangig waarin het PAS een rol speelt. Veel daarvan gaan over veehouderijen, maar er zijn ook veel zaken over bestemmingsplannen. De Afdeling heeft aangekondigd nog in juni uitspraak te willen doen in de overige zaken die over veehouderijen gaan. Inmiddels zijn al veel uitspraken gedaan, waarin de Afdeling de beroepen kennelijk gegrond acht. Uitspraken in de bestemmingsplanprocedures zullen langer op zich laten wachten.

Vrijgestelde en meldingsplichtige activiteiten
Op grond van het PAS waren activiteiten die minder stikstofdepositie dan 0,05 mol/ha/jr. veroorzaakten vrijgesteld van de vergunningplicht. Activiteiten met een toename van stikstofdepositie tussen de 0,05 en 1 mol/ha/jr. waren in beginsel meldingsplichtig. Onder deze meldplicht zijn ruim 3.300 activiteiten geregistreerd. Met het onderuitgaan van het PAS vervalt de toestemmingsgrondslag voor deze activiteiten en zal voor alle activiteiten weer op individuele basis moeten worden beoordeeld of de activiteit kan worden toegestaan.

Beweiden en bemesten
De Afdeling heeft tevens geoordeeld (ECLI:NL:RVS:2019:1604) dat het weiden van vee en het bemesten van grond niet vergunningvrij mag plaatsvinden. Ook voor deze activiteiten is niet op voorhand uitgesloten dat zij de natuurlijke kenmerken van een Natura 2000-gebied niet aantasten. Verordeningen op grond waarvan de activiteiten beweiden en bemesten als vergunningvrij werden aangemerkt, zijn voor dat onderdeel onverbindend.

Begrip ‘project’
In dezelfde uitspraak gaat de Afdeling ook in op het begrip ‘project’. De Afdeling oordeelt op grond van voormelde uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie dat het begrip ‘project’ als bedoeld in de Habitatrichtlijn een andere invulling kent dan het begrip ‘project’ in de zin van de MER-richtlijn. Tot nu toe sloot de rechtspraak van de Afdeling wat betreft het begrip ‘project’ aan bij de invulling conform de MER-richtlijn. Kortgezegd houdt dat in dat er sprake moet zijn van werken (fysieke ingrepen). Dit is echter een te enge invulling in relatie tot het begrip ‘project’ als bedoeld in de Habitatrichtlijn. Op grond van de Habitatrichtlijn gaat het namelijk om de vraag of een activiteit significante gevolgen kan hebben voor een Natura 2000-gebied. Het hoeft dus niet om fysieke ingrepen te gaan.

Omgevingswet
De uitspraken van de Afdeling hebben ook gevolgen voor de op handen zijnde Omgevingswet. De wet zelf, die al op 26 april 2016 in het Staatsblad is gepubliceerd, wordt namelijk op onderdelen nog aangevuld via separate aanvullingswetten en -besluiten. Een van die wetten en besluiten betreft de Aanvullingswet en het -besluit natuur. Via dit aanvullingsspoor wordt de Wet natuurbescherming, zo veel als mogelijk beleidsneutraal, ingepast in de Omgevingswet. Het wetsvoorstel Aanvullingswet natuur dat al aan de Tweede Kamer is gestuurd en het concept Aanvullingsbesluit natuur behoeven aanpassingen, omdat hierin ook de bepalingen over het PAS zijn opgenomen. Hoe omvangrijk deze wijzigingen zijn, en wat de gevolgen zijn voor de besluitvorming over de aanvullingswet en het aanvullingsbesluit is momenteel nog niet bekend.

Daarnaast zal ook het begrip ‘project’ in de Omgevingswet aanpassing behoeven. De definitie van dat begrip is namelijk gebaseerd op de invulling conform de MER-richtlijn. Voor wat betreft de toekomstige omgevingsvergunning voor een Natura 2000-activiteit kan naar aanleiding van de uitspraak door de Afdeling niet meer het begrip ‘project’ zoals thans gedefinieerd in de Omgevingswet worden gehanteerd. Ook op dit punt zal de Omgevingswet aangepast moeten worden.

Tot slot
De uitspraken van de Afdeling zitten vol met juridische wetenswaardigheden en leiden ongetwijfeld ook weer tot andere vragen. Onder andere het onderscheid in verschillende soorten maatregelen en de (on)mogelijkheden om deze te gebruiken in een passende beoordeling, zullen ongetwijfeld leiden tot een nieuwe stroom aan jurisprudentie. Net nu we het er met z’n allen ongeveer over eens waren wanneer een maatregel mitigerend of compenserend is. 

Om alles te kunnen doorgronden zullen de uitspraken in ieder geval passend beoordeeld moeten worden.

Martijn Jansen Schoonhoven (Provincie Limburg), Iris Kieft (ENVIR advocaten), Jasmijn van Tilburg (BRO), redactie Omgevingsrecht OpenRecht

=========================================  

Open Brief aan de leden van de Tweede Kamer over algoritmes en besluiten bij de overheid

OpenRecht-blog 2019#6

Commissie BZK -digitalisering, 28 mei 2019.

Algoritmes en besluiten bij de overheid. Wat heeft het Franse bestuursrecht wat wij niet hebben?

De overheid moet met z’n tijd mee. Gezien de forse taakstellingen waar de overheid voor staat is het niet verwonderlijk dat reikhalzend wordt gekeken naar veelbelovende nieuwe technologieën.

Hierdoor verandert de uitvoering van wettelijke taken en ook de rechtsbescherming voor burgers. Het is mede aan u of u die verandering op zijn beloop laat of dat u wilt ingrijpen of bijsturen. Soms lijkt het erop dat het niet zozeer een kwestie lijkt van niet willen reguleren, maar meer een kwestie van niet weten hoe. Er wordt dan zeer bedenkelijk gekeken, met hoofden geschud en gezegd dat we daar nog maar eens over moeten nadenken of een onderzoek moeten afwachten.

Maar zo ingewikkeld hoeft het allemaal niet te zijn. Ik wil u graag wijzen op Frankrijk. Frankrijk heeft zich al gebogen over algoritmische rechtstoepassing door de overheid en de bescherming van burgers. Hier kunnen we ons voordeel mee doen. Misschien zelfs ook voor het domein buiten de overheid.

Wat is er geregeld?
Ten eerste geldt dat als de overheid een besluit neemt op basis van een algoritmische behandeling (sur le fondement d'un traitement algorithmique), dit moet worden meegedeeld aan de belanghebbende. Zie artikel L 311-3-1 Code des relations entre le public et l’administration, toegevoegd door artikel 4 van de Loi pour une Republique numerique, Loi n° 2016-1321.

Hoe deze mededeling moet luiden is nader ingevuld. Zo moet aan belanghebbende ook het doel worden benoemd dat wordt nagestreefd met het besluit en is bepaald dat belanghebbende recht heeft op informatie in begrijpelijke vorm over

- de mate waarin en de wijze waarop de algoritmen hebben bijgedragen aan de besluitvorming,

- welke gegevens gebruikt zijn en wat de bronnen daarvan zijn,

- wat de parameters zijn, hoe deze zijn gewogen en hoe deze in de situatie van de belanghebbende zijn toegepast en

- tot welke uitvoeringshandelingen de algoritmische behandeling heeft geleid.

Zie artikel R 311-3-1-2, Code des relations entre le public et d’administration, bij Décret van de minister-president, Décret n° 2017-330.

Vervolgens heeft de wetgever zich gebogen over de consequenties van artikel 22 Algemene verordening gegevens bescherming (AVG) voor het Franse bestuursrecht. Het wetsvoorstel dat daarover in de maak was, werd bediscussieerd en leidde tot het voorleggen van de geschilpunten aan de Conseil Constitutionel. Deze deed op 12 juni 2018 uitspraak, ECLI:FR:CC:2018:2018.765.DC.

De Conseil Constitutionel overwoog dat het voorstel in overeenstemming is met de Grondwet omdat de wet niet toestaat dat er regelgevende bevoegdheden aan de bestuursorganen wordt gegeven. Er wordt alleen toegestaan dat het bestuur een volledig geautomatiseerd besluit mag nemen dat gebaseerd is op regels en criteria die van tevoren door het bestuur zijn gedefinieerd (overweging 69).

De Conseil Constitutionel verduidelijkt vervolgens dat de verplichting dat het bestuur moet kunnen uitleggen hoe het algoritme werkt, ook een garantie vormt tegen het gebruik van ‘zelflerende’ algoritmen. Algoritmen dus die zelf de regels veranderen. Dit omdat de overheid die besluiten neemt enkel op basis van een algoritmische behandeling, deze algoritmen moet controleren en valideren (overweging 71).  

Ook legt de Conseil Constitutionel uit dat als het bestuur in bepaalde gevallen een beroep mag doen op het geheimhouden van de werking van de algoritmes, dit ook betekent dat het bestuursorgaan het besluit niet alleen (meer) mag baseren op de algoritmische behandeling (overweging 70).

In artikel 21 van de Loi n° 2018-493 du 20 juin 2018 relative à la protection des données personnelles is vervolgens een belangrijke dimensie toegevoegd. Het ontbreken van de mededelingen op het besluit heeft een harde consequentie: het besluit verliest zijn geldigheid (à peine de nullité).

Ten slotte heeft de Franse wetgever bepaald dat wanneer de belanghebbende een rechtsmiddel inroept tegen een besluit (denk aan het maken van bezwaar) de behandeling en besluitvorming door de overheid niet alleen door een algoritme mag worden gedaan.

En daarmee doet Frankrijk iets waar ook in Nederland veel behoefte aan is; aanpassen en reguleren van nemen van besluiten door technologie via het algemeen bestuursrecht.

Frankrijk laat zien dat je er nog niet bent met alleen de AVG. Dit is ook logisch. Bestuursorganen nemen (eenzijdige) besluiten. Belanghebbenden die geraakt worden door een besluit genieten rechtsbescherming. Eigenlijk is het niet meer dan logisch dat de belanghebbende die een besluit krijgt dat op basis van een algoritmische behandeling is genomen, wordt geïnformeerd over de wijze van totstandkoming. Dit is veel specifieker dan de verplichtingen uit de AVG (artikel 13 en 14 AVG).

Overigens hebben we wel in Nederland richtinggevende uitspraken van de bestuursrechters, maar daarmee is het nog geen gemeengoed. Zie de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State 17 mei 2017, ECLI:NL:RVS:2017:1259 en Hoge Raad 17 augustus 2018, ECLI:NL:HR:2018:1316

De ontwikkelingen gaan snel en de overheid zit niet stil. Frankrijk laat zien dat reguleren van het gebruik door wetgeving een optie is.

Het grote voordeel is de actieve informatieplicht per besluit en de verplichting om concreet te worden. Dit is nodig omdat het hier een toepassing betreft die juist als kenmerk heeft dat het zo verborgen is en onzichtbaar.

Het mooie van de Franse oplossing is bovendien dat het erop lijkt dat als het besluit weliswaar door een ambtenaar is genomen maar alleen doordat een algoritme deze persoon als een risicovolle burger heeft aangemerkt, dit ook moet worden meegedeeld.

Juridisch is dit te zien als het voorbereiden van een besluit. Maar omdat je als burger niet weet waarom jij in aanmerking komt voor een controle, weet je niet of dit wel in overeenstemming is met de regels.

Met deze oplossing, namelijk dat dit moet worden aangegeven op het besluit, kan de burger en de rechter deze voorbereidingshandelingen ook toetsen op naleving met de beginselen van behoorlijk bestuur en het verbod van discriminatie.

En het wordt nog beter: het Franse Etalab werkt aan de concrete adviezen voor Franse bestuursorganen. Ook deze zijn voor de Nederlandse bestuursorganen erg goed over te nemen.

Nu weet u ook wat het Franse bestuursrecht heeft, en wij niet. Het is immers aan ons mensen om te bepalen hoe wij technologie willen inzetten.

Marlies van Eck
Gepromoveerd op Rechtsbescherming bij geautomatiseerde ketenbesluiten van de overheid

Universitair docent eLaw Universiteit Leiden & adviseur bij Hooghiemstra & Partners

E-mail adres bekend bij griffier

=========================================  

Privacy is springlevend, in Europa én de VS!

OpenRecht-blog 2019#5

Al jaren verschijnen er boeken en artikelen met titels die suggereren dat privacy dood is. En ja, privacy is niet eenvoudig in een door data en algoritmen gedreven samenleving. Hoe beschermen we ons privéleven en onze persoonsgegevens wanneer beginselen als transparantie, data minimalisatie, doelbinding en beveiliging moeilijk te verenigen zijn met de enorme economische – maar ook maatschappelijke – belangen die gemoeid zijn met data-analyses. Heeft de algemene verordening gegevensbescherming (AVG) aan de bescherming een nuttige bijdrage kunnen leveren? Als binnenkort de artikelen over 1 jaar AVG gaan verschijnen, zou op die vraag beste wel eens een positief antwoord gegeven kunnen worden. Europa zal zich op de borst kunnen kloppen en we kunnen constateren dat privacy niet dood is. Dat is mooi denk ik dan, maar hoe staat het eigenlijk aan de andere kant van de Atlantische oceaan, waar de meeste privacy-bedreigende software vandaan komt? Want wij kunnen onze privacy-zaakjes wel op orde hebben ...

Privacy in de VS
Eén blik op het tech-nieuws van de New York Times geeft direct een antwoord: privacy is ook in de Verenigde Staten springlevend! Twee headlines trekken direct de aandacht, waarbij de eerste wel meteen de nodige scepsis oproept: “Google says it found religion in privacy”. De tweede “Facebook faces a big penalty, but regulators are split over how big” trekt vooral de aandacht door een foto van een benauwd kijkende Mark Zuckerberg. Beide artikelen hangen sterk met elkaar samen. Zuckerberg kijkt zorgelijk vanwege de boete die de Federal Trade Commission op gaat leggen voor misbruik van persoonsgegevens van Facebookgebruikers. Dat er een boete aankomt staat buiten kijf. Echter, het bepalen van de hoogte van deze boete, en vooral ook de vraag of Mark Zuckerberg persoonlijk aansprakelijk gesteld kan worden, naast Facebook, blijkt in het licht van politieke overwegingen de nodige verdeling op te roepen.

Forse boetes in de VS
Hoever durft de Amerikaanse overheid te gaan in het straffen van een van de meest waardevolle en invloedrijke bedrijven van de VS? Hoewel Democraten hierin erg ver willen gaan, zijn de Republikeinen toch vooral bang dat dit een negatieve impact heeft op de economie en innovatie. Dat een hoge boete zeker tot de mogelijkheden behoort, werd reeds duidelijk in 2012 toen Google een boete kreeg van 22.5 miljoen dollar. In die zaak ging het om misleidende informatie over hoe bepaalde tools gebruikt werden om gebruikers te volgen. Ook Facebook lijkt rekening te houden met een zeer hoge boete. De New York Times stelt dat Facebook hiervoor maar liefst 3 tot 5 biljoen dollar gereserveerd heeft. Privacy en overtredingen worden serieus genomen!

Een fooi in Europa
Dat moet in Europa stof tot nadenken geven. Zeker ten opzichte van de Amerikaanse tech-giganten. Uber lijkt er in Nederland voor het niet-melden van een datalek schappelijk vanaf te komen met een boete van 600.000 euro. Hoewel de Wet bescherming persoonsgegevens van toepassing is, het datalek vond plaats in 2016, lijken ook de in februari 2019 gepresenteerde “Beleidsregels van de Autoriteit Persoonsgegevens met betrekking tot het bepalen van de hoogte van bestuurlijke boetes” niet in de richting te gaan van miljoenen boetes, laat staan biljoenen (Staatscourant 2019 nr. 14586, 14 maart 2019). 

Tech-giganten omarmen privacy?
Dat Google topman Sundar Pichai privacy naar voren schuift als prioriteit, lijkt een directe reactie op wat er Facebook boven het hoofd hangt, en tevens op hoe Facebook hierop gereageerd heeft. Mark Zuckerberg heeft namelijk een week eerder al aangekondigd dat ook Facebook zich realiseert dat “the future is private”. Niet alleen ik ben sceptisch bij het lezen van dit soort uitspraken. In een reactie op beide artikelen in de New York Times wordt gesteld dat de techgiganten vooral het verhaal rondom privacy willen veranderen. Privacy gaat dan niet om het beperken van het vergaren en analyseren van de data van eigen gebruikers, maar om het niet-delen van deze gegevens met derde partijen. Toch lijken vooral de concrete maatregelen die Google aangekondigd heeft ter verbetering van privacy wel interessant. Zo wordt gesproken over een mogelijkheid om op YouTube en Google Maps te browsen in “incognito mode”, over automatische verwijdering van Google-geschiedenis na een bepaalde tijd en over betere tools om erachter te komen wat Google nu eigenlijk van je weet.

Privacy leeft ook in de VS!
Dat privacy leeft in Europa, geloof ik, zeker na de inwerkingtreding van de AVG. Over privacy in de VS was ik minder optimistisch. Gezien de recente ontwikkelingen ben ik ervan overtuigd dat privacy ook in de VS zeer levensvatbaar is. En terecht natuurlijk, want in Europa én de VS is privacy op steeds meer, en op zeer verschillende manieren een aspect dat een belangrijke rol speelt bij zowel het ontstaan en als bij het oplossen van maatschappelijke problemen.

Die aandacht voor privacy is goed. Echter, we moeten wel blijven waken voor ongewenste reconstructies en politieke verdeeldheid die de praktische betekenis van het recht kunnen ondermijnen. Privacy is niet iets van de overheid, van private ondernemingen of van de gebruiker, maar vergt juist een interactie tussen alle betrokken actoren. Niet alleen vanuit een juridisch-ethisch perspectief, maar juist ook vanuit een politiek, sociaal, technologisch en economisch perspectief. Privacy is bij uitstek een fenomeen dat vraagt om een multidisciplinaire tekentafel. De ontwikkelingen rond de grote Amerikaanse tech-giganten als Google en Facebook blijf ik met grote belangstelling volgen, net als de impact van de AVG in Europa.

Colette Cuijpers
Associate professor, Tilburg University
Lector Recht en digitale technologie
Juridische Hogeschool Avans-Fontys

=========================================

De eerste ervaringen met de Wet bescherming bedrijfsgeheimen

OpenRecht-blog 2019#4

Op 23 oktober 2018 is de Wet bescherming bedrijfsgeheimen (WBB) in werking getreden. Met deze wet wordt Richtlijn (EU) 2016/943 in Nederland geïmplementeerd (implementatie deadline was 9 juni 2018). De grondslag voor deze wetgeving is te vinden in artikel 10 bis van het Verdrag van Parijs (1967) en artikel 39 van het TRIPs verdrag (1994). De tekst van de WWB lijkt op de tekst van de Richtlijn en die lijkt weer op artikel 39 TRIPs.

Een bedrijfsgeheim is geen nieuw intellectueel eigendomsrecht. De bescherming van bedrijfsgeheimen is een verdere invulling van bescherming tegen oneerlijke handelspraktijken. 

Future Crops/Certhon
De nieuwe wet is de afgelopen periode al een paar keer ingeroepen in procedures. Onder meer in de zaak Future Crops tegen Certhon, die onlangs diende voor de rechtbank Den Haag (ECLI:NL:RBDHA:2019:2729). In deze zaak stelt Future Crops dat medewerkers van Certhon onrechtmatig hebben gehandeld (inbreuk op bedrijfsgeheimen hebben gemaakt) door foto’s te maken op het bedrijf van Future Crops. Op de foto’s zou knowhow van Future Crops zichtbaar zijn. Door het maken van de foto’s zou sprake zijn van ongeoorloofde en onrechtmatige mededinging.

Bedrijfsgeheim?
In deze zaak beantwoordt de rechtbank Den Haag als eerste de vraag of er in deze zaak sprake is van een bedrijfsgeheim. De rechtbank definieert een bedrijfsgeheim als: “Een bedrijfsgeheim is informatie in die zin dat zij, in de juiste samenstelling en ordening van de bestanddelen, niet algemeen bekend is bij, of gemakkelijk toegankelijk is voor degenen die zich gewoonlijk bezig houden met dergelijke informatie. De informatie moet ook handelswaarde bezitten omdat zij geheim is. Verder moet dit geheim ook zijn onderworpen aan redelijke maatregelen tot geheimhouding van de informatie. Dergelijke informatie wordt ook wel aangeduid als ‘knowhow’”.

Future Crops heeft aangegeven dat de specifieke onderdelen van de installatie niet door intellectuele eigendomsrechten worden beschermd. De ‘knowhow’ zou zitten in ‘het systeem van de gestapelde teeltbakken en de wijze van functioneren daarvan’. De wijze waarop Future Crops de niet beschermde techniek zou toepassen, de materialen die zij daarvoor heeft gemaakt, dat geheel zou kwalificeren als knowhow en is dus een bedrijfsgeheim. 

De rechtbank volgt Future Crops daarin en overweegt dat Future Crops aannemelijk heeft gemaakt dat de samenstelling van de toegepaste technieken uniek is. 

Stelplicht
Certhon stelt daaropvolgend dat Future Crops niet aan haar stelplicht heeft voldaan door niet concreet te onderbouwen waarom sprake zou zijn van een bedrijfsgeheim. De rechtbank overweegt dat het concreet onderbouwen van een bedrijfsgeheim botst met het belang om het bedrijfsgeheim geheim te houden. Wanneer Future Crops haar bedrijfsgeheim zou moeten onthullen aan Certhon, dan zou een effectieve bescherming van het bedrijfsgeheim in het geding komen. De rechtbank overweegt daarbij dat “Future Crops ... daarom zodanig concreet moet stellen dat de door haar ontwikkelde knowhow in fase 1 uniek is, zodat Certhon zich daarover weliswaar kan uitlaten, maar niet zodanig dat Future Crops daarmee inzicht geeft in de werking van de combinaties van technieken. In zoverre wordt de stelplicht van Future Crops genuanceerd.”

De rechtbank had dit ook anders kunnen oplossen. De rechtbank had gebruik kunnen maken van de mogelijkheden die artikel 22a lid 3 Rv (beperkte toegang tot bedrijfsgeheimen in processtukken) en 27, 28, 29 Rv bieden.

Redelijke maatregelen
De volgende vraag is of Future Crops redelijke maatregelen heeft getroffen (en nageleefd) om de bedrijfsgeheimen te beschermen. Dat de vraag of maatregelen ook zijn nageleefd relevant is weten we, onder meer, uit de Wärtsilä uitspraak (ECLI:NL:RBMNE:2018:3715). De rechtbank oordeelt dat Future Crops redelijke maatregelen heeft getroffen, bestaande uit:

Certhon heeft, voorafgaand aan de opdracht, een geheimhoudingsverklaring moeten tekenen;
De ontwikkeling van de verschillende fases is zodanig (in tijd en plaats) georganiseerd dat de verschillende opdrachtnemers steeds slechts toegang hadden tot een deel van de installatie. Geen enkele opdrachtnemer kon de hele samenstelling waarnemen.
Er waren beveiligingscamera’s geplaatst.
Nadat de eerste keer foto’s waren gemaakt is Certhon schriftelijk gewaarschuwd dat dit niet mocht.

Dit alles betekent dat de rechtbank oordeelt dat het tot tweemaal toe, door werknemers van Certhon, maken van foto’s van de installatie bij Future Crops, onrechtmatig was. 

Jos van der Wijst
Advocaat
Bogaerts & Groenen advocaten

=========================================

Hoe ver gaat open recht?

OpenRecht-blog 2019#3

Open recht, een prachtig initiatief. Maar wat valt er onder, en wat niet? Het ligt voor de hand in ieder geval publiek toegankelijke data onder open recht te scharen, zoals wetgeving en rechtspraak (wel eerst nog even >90% anonimiseren). Gezien de voorgenomen initiatieven voor ‘Open Science’ (bijv. ‘Plan S’) kunnen daar in de nabije toekomst mogelijk ook academische publicaties onder worden geschaard. Moet er nog meer onder vallen? Deze blog geeft een aanzet voor een antwoord op deze vraag. Omwille van de omvang houd ik het bij een tweetal voorbeelden.

Metadata
Neem metadata. Dat is informatie over informatie (data over data). Stel dat een rechter in zijn of haar uitspraak verwijst naar een andere uitspraak. Kunstmatige intelligentie die de citatie automatisch herkent en deze informatie ergens opslaat en weergeeft, produceert informatie over de informatie. Dienen die data open te zijn als de onderliggende informatie (bijv. wetgeving) open is? Het gaat nog een stap verder om ook de achterliggende kunstmatige intelligentie ‘open’ te laten zijn. Dient bijvoorbeeld software ‘open’ te zijn die automatisch mogelijke ‘unfair terms’ of problemen met de GDPR indiceren?

In de huidige praktijk zijn metadata en software die (meta)data produceren niet of nauwelijks open. (Meta)data worden veelal als onderdeel van een product aangeboden, en dus tegen betaling. De onderliggende ‘source code’ wordt zelden vrijgegeven. Disruptieve intiatieven zoals ROSS (zoekmachine voor juridische vragen), Ravel Law (o.a. kunstmatige intelligentie voor Amerikaanse rechtspraak) en Premonition (winstkansen bij keuze bepaalde advocaat of rechter) delen de onderliggende code niet. 

Gevolgen gebrek aan open data
Dat ondernemingen hun bedrijfskapitaal willen beschermen (en geld willen verdienen) is begrijpelijk. Niettemin zijn er ten minste drie belangrijke consequenties van het gebrek aan open (meta)data en software waar de juridische gemeenschap zich rekenschap van dient te geven:

1.Wie zelf niets ontwikkelt, ligt qua kennis en mogelijkheden achter op degene die dat wel doet.

2.Wie niet deskundig is op het terrein van kunstmatige intelligentie, kan de betrouwbaarheid van kunstmatige intelligentie niet beoordelen.

3.Hoe groter de achterstand, des te moeilijker wordt het om de betrouwbaarheid te beoordelen.

Het bovenstaande is aan de orde van de dag. Rechters die kunstmatige intelligentie laten bouwen om vergelijkbare gevallen te achterhalen, advocaten die dossierinformatie automatisch laten classificeren en rechtszoekenden die kunnen achterhalen hoe ‘goed’ een bepaalde advocaat is, waarbij de ene website voor de betreffende advocaat een kans op een gewonnen procedure geeft van 59%, de andere 73% voor diezelfde advocaat. Om de validiteit van dit soort technologieën te beoordelen, dient te worden bepaald welke zaken de software onterecht niet heeft meegenomen, welke percentages dossierinformatie onjuist zijn geclassificeerd en welke informatie is gebruikt om de ‘winstkansen’ van de advocaat te bepalen. De beste manier om software valide te maken, of de validiteit ervan te testen, is om haar open te stellen voor het grootst mogelijke publiek: iedereen.

Software open en FAIR
Hoe deze openheid te bereiken? Ik formuleer twee leidende principes. Het eerste is open source. Het toegankelijk maken van code voor anderen maakt het kritische mee- en tegendenken mogelijk. Dat kan ook voor commerciële partijen interessant zijn, omdat zij daarmee kritiek organiseren rondom hun producten die zij vervolgens kunnen inzetten of gebruiken om eigen producten te verbeteren. 

Het tweede principe is FAIR, wat in de context van open data staat voor Findable, Accessible, Interoperable, Reusable. FAIR houdt dan ook niet alleen in dat software kan worden gevonden en toegankelijk is, maar ook kan worden gekoppeld aan andere software en voorts kan worden hergebruikt. Het FAIR maken van software heeft als voordeel dat kan worden voortgebouwd op de kennis en expertise van anderen (en, in combinatie met het principe van open source, dat de software door een ieder kan worden verbeterd).

Het Maastricht Law & Tech Lab ziet het als haar missie om bij te dragen aan meer open source en FAIR software voor juridische kwesties. Deze visie sluit goed aan bij die van OpenRecht. Wie doet er nog meer mee?

Gijs van Dijck
Hoogleraar Privaatrecht, Maastricht Law & Tech Lab, Brightlands Institute for digital Smart Society (BISS)
 

=========================================

OpenRecht-blog 2019#2

Hoe de ‘Duck test’ weer eens van pas komt in het arbeidsrecht!

‘Als iets eruitziet als een eend, zwemt als een eend en kwaakt als een eend, dan is het waarschijnlijk een eend’

Half januari oordeelde de kantonrechter in Amsterdam dat Deliveroo een arbeidsovereenkomst met zijn fietsbezorgers heeft en dat de bezorgdienst binnen de reikwijdte van de vervoer-cao valt. Een collega van diezelfde rechtbank verwees de vraag eerder vorig jaar naar de wetgever. Omdat Deliveroo in beroep gaat zal de zaak zeker nog een staart krijgen. Maar ondertussen genieten de fietsbezorgers niet alleen de brede individuele en collectieve bescherming van het arbeidsrecht, maar ook de bijbehorende socialezekerheidsrechten.

Steeds vaker stellen rechterlijke colleges na feitenonderzoek vast dat de ondernemers, die het voor het zeggen hebben in de platformeconomie, eigenlijk voor wat betreft de arbeidsrelaties helemaal niet zo bijzonder zijn als ze zelf betogen. Het EU-hof bepaalde al dat Uber gewoon een taxi- en geen informatiebedrijf is. Het Britse Employment Tribunal oordeelde dat de chauffeurs ‘workers’ zijn en geen zelfstandigen. In 2018 bepaalde de New York State Unemployment Insurance Appeal Board dat Uberchauffeurs geclassificeerd kunnen worden als werknemers.

Deze rechters doen met hun rechtsvinding in feite niets anders dan ze altijd doen. Ze onderzoeken een feitelijke situatie zoals die door de partijen is voorgesteld, kijken welk normcomplex daarop van toepassing is en geven hun oordeel. Opvallend is dat al die oordelen leiden tot een normalisering van de arbeidsverhoudingen, we snappen ze als het ware weer, omdat ze in de vertrouwde vorm blijken te passen. In elk van de voorgelegde gevallen slaagt de rechter erin om een constructie, die op het eerste gezicht als nieuw en bijzonder werd gepresenteerd, onder te brengen in sociale instituties die hun maatschappelijk belang reeds lang hebben bewezen: de arbeidsovereenkomst, de cao, het socialezekerheidsrecht. Die leerstukken vormen belangrijke bronnen van sociale rechtvaardigheid in de samenleving en waarborgen bestaanszekerheid.

De Amsterdamse rechter baseert het oordeel op het dwingendrechtelijk karakter van het arbeidsrecht en met name de beschermingsgedachte daarachter. Korte metten wordt gemaakt met de vermeende vrijheid van de fietsbezorger, daar waar de partijen een zo ongelijke positie hebben. Interessant is ook dat de uitspraak uitgebreid ingaat op de feitelijke uitvoering in de praktijk en letterlijk voorschrijft dat ‘wezen voor schijn’ gaat. Dat doet denken aan begin jaren negentig, waarin de Nederlandse rechters forse correcties aanbrachten op de toenmalige flexconstructies die op de arbeidsmarkt werden geïntroduceerd. Denk nog eens terug hoe de Hoge Raad de draaideurconstructie als wisseltruc ontmaskerde: “Het gaat hier om een constructie die zich naar haar aard ertoe leent om te ontkomen aan de werking van de dwingendrechtelijke wetsbepalingen die beogen de werknemer bescherming te bieden, aangezien bij toepassing van die constructie deze wetsbepalingen, indien naar de letter genomen, niet tot het daarmee beoogde doel zouden leiden”.

Als iets eruitziet als een arbeidsovereenkomst, omdat de werkgever gezag kan uitoefenen over de werknemer en dat ook doet, dan is het waarschijnlijk een arbeidsovereenkomst!

Klara Boonstra
Hoogleraar internationaal arbeidsrecht, Vrije Universiteit Amsterdam
Directeur, Wiardi Beckman Stichting 

=========================================

OpenRecht-blog 2019#1

Kinderspel

Mag mijn zoon op Instagram?
Als ik over de schouder van mijn 11-jarige zoon meekijk op zijn tablet, zie ik dat hij op Instagram bezig is. Na vele en heftige discussies ging ik als ouder over stag. Het argument: “Iedereen mag het behalve ik en dan ben ik de nerd van de klas en dat komt door jou mam” had uiteindelijk succes. Mijn zoon mocht op Instagram. Uiteraard na een goed gesprek over wat wel en niet gepast is op Instagram, wat de gevaren en risico’s zijn van sociale media en onder voorbehoud van mijn recht om mee te mogen kijken en te mogen controleren indien daar reden toe is. Onder voorwaarden heb ik mijn zoon dus toestemming gegeven om op Instagram te gaan. Maar ik heb nooit toestemming gegeven aan Instagram voor het verwerken van zijn persoonsgegevens. Op grond van artikel 6 van de AVG is de verwerking van persoonsgegevens rechtmatig indien de betrokkene toestemming heeft gegeven voor de verwerking van zijn persoonsgegevens. Uit de algemene voorwaarden van Instagram en het gegevensbeleid blijkt dat Instagram de verwerking van gegevens niet baseert op de grondslag contract (het zou een argument kunnen zijn dat met het aanmaken van een account een contract gesloten wordt op basis waarvan gegevens verwerkt mogen worden). Echter, om meer gegevens te mogen verwerken dan strikt noodzakelijk is voor het aanbieden van de dienst, wordt de verwerking van persoonsgegevens uitdrukkelijk gestoeld op het geven van toestemming.  

Minderjarigen en de AVG 
Hier doet zich echter een probleem voor, want artikel 8 van de AVG bepaalt immers het volgende:

“1.   Wanneer artikel 6, lid 1, punt a), van toepassing is in verband met een rechtstreeks aanbod van diensten van de informatiemaatschappij aan een kind, is de verwerking van persoonsgegevens van een kind rechtmatig wanneer het kind ten minste 16 jaar is. Wanneer het kind jonger is dan 16 jaar is zulke verwerking slechts rechtmatig indien en voor zover de toestemming of machtiging tot toestemming in dit verband wordt verleend door de persoon die de ouderlijke verantwoordelijkheid voor het kind draagt.

De lidstaten kunnen dienaangaande bij wet voorzien in een lagere leeftijd, op voorwaarde dat die leeftijd niet onder 13 jaar ligt.

2.   Met inachtneming van de beschikbare technologie doet de verwerkingsverantwoordelijke redelijke inspanningen om in dergelijke gevallen te controleren of de persoon die de ouderlijke verantwoordelijkheid voor het kind draagt, toestemming heeft gegeven of machtiging tot toestemming heeft verleend.

3.   Lid 1 laat het algemene overeenkomstenrecht van de lidstaten, zoals de regels inzake de geldigheid, de totstandkoming of de gevolgen van overeenkomsten ten opzichte van kinderen, onverlet.”

Ook op grond van artikel 5 van de UAVG is in de plaats van de toestemming van de betrokkene die van zijn wettelijk vertegenwoordiger vereist, indien de betrokkene de leeftijd van zestien jaren nog niet heeft bereikt. Bovenstaande roept bij mij als moeder en jurist de nodige vragen op. Het nalezen van de algemeen voorwaarden op Instagram leert dat jongeren onder de 13 helemaal geen Instagram account mogen aanmaken. Met het oog op de inwerkingtreding van de AVG zijn er ook aanbieders die de leeftijdsgrens zelfs bij 16 jaar hebben neergelegd, zoals bijvoorbeeld Whatsapp. Maar heeft dit enig effect?

Iedereen 20 op Instagram!
Om mij heen zie ik alle kinderen gebruik maken van Whatsapp en Instagram. Als ik bij mijn zoon navraag doe hoe het kan dat hij als 11-jarige gewoon op Instagram zit, is zijn haast hilarische antwoord: “Mam, op Insta zijn we allemaal 20!” Het simpelweg invullen van een andere geboortedatum is dus blijkbaar voldoende om een account aan te maken. Maar dan is er toch geen sprake van een rechtsgeldige toestemming voor de verwerking van persoonsgegevens? En ook lijkt er geen invulling gegeven te worden aan het tweede lid van artikel 8 AVG dat een verwerkingsverantwoordelijke redelijke inspanningen moet verrichten om te controleren of de persoon die de ouderlijke verantwoordelijkheid voor het kind draagt, toestemming heeft gegeven. Door het invullen van een verkeerde geboortedatum lijkt er immers geen noodzaak voor het vragen van toestemming van een ouder, laat staan om dit te verifiëren.

Wettelijk kader aanpassen?
Maar zou het wettelijk kader dan niet moeten vereisen dat er inspanningen geleverd moeten worden om de correctheid van een geboortedatum te verifiëren wanneer een dienst wordt uitgesloten voor een bepaalde leeftijdscategorie? En hoe zou dit dan gecontroleerd moeten worden? Interessant in dit verband is een blogpost op Tweakers van een tijdje geleden onder de kop “Microsoft blokkeert accounts van kinderen en ontgrendelt ze alleen via een ouder”. In een poging de AVG na te leven heeft Microsoft bepaalde accounts van kinderen geblokkeerd. De oplossing dat ouders deze blokkering ongedaan kunnen maken door 50 cent te betalen met een creditcard lijkt een redelijke oplossing, maar vraagt zeker om nader onderzoek naar de mogelijke risico’s hiervan. Een andere manier die wordt aangeboden is om een foto van het paspoort, identiteitskaart of het geboortebewijs van het kind naar Microsoft te sturen. Dit lijkt me nu typisch een voorbeeld van “het middel is erger dan de kwaal”. Het opzetten van databanken vol met kopieën van paspoorten van kinderen bij aanbieders van online diensten lijkt me alles behalve wenselijk vanuit een oogpunt van privacy, en ook in strijd met het beginsel van subsidiariteit. Bovendien lijkt er ook sprake te zijn van schending van de AVG. Er is immers geen sprake van data minimalisatie en ook de beginselen van privacy by design en privacy by default lijken in het geding. Het derde lid van artikel 8 AVG roept vervolgens ook nog vragen op, want hoe verhoudt het niet naleven van de algemene voorwaarden zich vervolgens tot de verantwoordelijkheden van de aanbieder van de dienst? Kan de dienst zich erop beroepen dat zij niet konden weten dat er toestemming van een ouder nodig was? En is dit dan een rechtvaardiging om de gegevens zonder toestemming van de ouder te verwerken? Dit lijkt me niet, contract breekt immers geen wet, maar dit roept wel veel vragen op in relatie tot de praktische implementatie van de AVG in een context waarin kinderen nu eenmaal volop actief zijn, en het ook maar de vraag is of het wenselijk is de participatie van kinderen te verbieden.

En in een loot box is iedereen 18!
Als ouder ervaar ik zeker niet alleen de nadelen, maar ook de voordelen van het kunnen communiceren met mijn kinderen, ook via algemeen gangbare online diensten en apps. De problematiek rondom toestemming van minderjarigen en het gebrek aan controle op leeftijdsgrenzen speelt overigens niet alleen bij sociale media. Bij gaming speelt momenteel de discussie over zogenaamde “loot boxes” en of deze zijn toegestaan onder de kansspel wetgeving. Ook bij games waarin dit soort loot boxes worden aangeboden is in de algemene voorwaarden veelal bepaald dat deze alleen gekocht mogen worden door personen van 18 jaar en ouder. Echter ook hier zijn de leefdtijdseisen eenvoudig te omzeilen door simpelweg een andere geboortedatum in te geven. Hier moet je als ouder mogelijk nog voorzichtiger zijn, aangezien een koppeling met je eigen account en vooraf ingevulde creditcard gegevens er in dit scenario toe kunnen leiden dat je als ouder een flinke rekening gepresenteerd krijgt.

Ouderlijk toezicht dan maar?!
De achterliggende gedachte om de verwerking van persoonsgegevens op basis van toestemming met meer waarborgen te omkleden - zeker in geval van minderjarigen – is toe te juichen. Zoals uit bovenstaande blijkt roept dit vraagstuk in de praktijk echter nog zeer vele vragen op. Vooralsnog is het kinderspel om leeftijdsbeperkingen te omzeilen en is het niet duidelijk wat de consequenties hiervan zijn voor de verschillende betrokken partijen. Bovendien is het nog verre van duidelijk hoe de AVG op deze punten praktisch geoperationaliseerd moet worden, zonder meer kwaad dan goed te doen. Als jurist een interessant onderwerp om nader onderzoek naar te doen. Als moeder reden genoeg om voorlopig toch maar gewoon een oogje in het zeil te houden en het gemopper van zoonlief op de koop toe te nemen: “Mam, ik heb toch ook recht op privacy!”

Colette Cuijpers
Associate professor, Tilburg University
Lector Recht en digitale technologie
Juridische Hogeschool Avans-Fontys

=========================================

OpenRecht-blog 2018#2

Vormgeving van de Nederlandse Data Agenda: relevantie voor eRecht

Data science for the good
Tijdens de Haagse Hackaton for peace, justice and security - in kort “Hackaton for good” - legde een aantal deelnemende partijen vragen voor aan overwegend enthousiaste jonge geeks. Een van de challenges kwam van het Internationaal Strafhof (ICC).

Het probleem dat het Internationaal Strafhof neerlegde was het volgende. De procureur van het hof analyseert een groot aantal documenten in geschreven vorm van velerlei oorsprong: nieuwsartikelen, NGO rapporten, getuigenverklaringen, etc. Deze teksten bevatten informatie over plaatsen en personen. De vraag van de datascientist van het Hof was, hoe kunnen de relaties tussen de in de documenten genoemde personen en plaatsen automatisch worden vastgesteld. Dit is relevant, aangezien het Hof nu gebruik maakt van analysten die manueel dit werk uitvoeren. De verwachting van de challenge was dat deze taak goedkoper, sneller en beter uitgevoerd kan worden door de computer. Maar, was vervolgens de vraag, hoe pakken we dat dan aan?

Enkele dagen volgend op de Hackaton vond – eveneens in Den Haag, het congres plaats met de titel: Data Science voor maatschappelijke uitdagingen. De conferentie was georganiseerd door het Leiden Centre of Data Science en Science Works in het kader van de inspanning van de Nederlandse overheid om een Nationale Data Agenda te formuleren. Om te assisteren in de vormgeving waren verschillende – veelal multidisciplinaire, datacentra van de Nederlandse universiteiten aanwezig om met de overheid te sparren over wat er zeker niet in de data-agenda mag ontbreken.

Data-infrastructuur, ook voor het recht
De overheid moet helpen om een goede infrastructuur neer te leggen waarin data gebruikt kan worden om processen over te nemen waarin machines veel beter zijn dan mensen, zo werd tijdens het congres eensluidend gesteld. Ons land doet dit door een belangrijke rol te spelen in het initatief dat de architectuur vormgeeft voor data-gebruik door machines. Deze architectuur draagt het acronym FAIR, wat staat voor Findable, Accessible (under well-defined conditions), Interoperable en Reusable. Deze architectuur heeft allereerst tot doel om data leesbaar te maken voor machines, omdat alleen computers via algoritmes in staat zijn de giga of terabytes aan data door te nemen en daaruit verbanden te destileren.

Dit is heel relevant – ook voor het rechtendomein. De tekst-documenten, zoals het Internationaal Strafhof stelde in haar challenge, zijn bij uitstek niet geschikt voor machine-readable analyse. Daarin moeten allereerst de kern-concepten bepaald en gevonden worden, waarna pas de relaties tussen deze concepten kunnen worden onderzocht. De relaties die vervolgens gelegd worden, geven belangrijke aanwijzingen voor hypotheses, die vervolgens verder onderzocht kunnen worden door de juristen.

Internet der data
Het FAIR protocol is de opstap naar het internet van data omdat het in een data-management voorziet op basis van overeengekomen principes die er voor zorgen dat de data door machines ingelezen kunnen worden. Dat maakt de data dus ‘open’. Dat betekent overigens niet dat de data onder alle omstandigheden ‘open’ zijn. In feite wordt de data gesegmenteerd en wordt via meta-data zichtbaar, waardoor verschillende onderdelen van de data beschikbaar worden, mits toestemming is verkregen. FAIR voorziet dus in een veilige architectuur dat de toestemming voor data-entry regelt middels toestemming door het data-subject. Daarmee heeft de overheid een belangrijke rol om via deze architectuur het commerciële gebruik van data te regiseren, door gebruik te verbinden aan toestemmings-verplichting. Hiermee wordt het publieke belang gediend.

Het internet terug naar de data subjects
Niet alleen voor het toekomstige internet van data is de bescherming van data en data subjects van belang, maar ook voor het huidige internet. Sir Nigel Shadbolt, de rechterhand van Tim Berners-Lee (de man achter het world wide web), presenteerde een initiatief SOLID (Social Linked Data) om tot een soortgelijke bescherming te komen van het internet. Het internet, zo stelde Sir Nigel, moet terug gegeven worden aan de data subjects die zich vervolgens in trusts kunnen verenigen om zo de toestemming voor het gebruik van hun data te bepalen. De hoop is dat zo het publiek meer vertrouwen krijgt in het gebruik van data voor het oplossen van maatschappelijke uitdagingen.

Data science voor het (open)recht
De Hackaton-for-Good in Den Haag werd enthousiast afgesloten met 23 prachtige elevator-pitches. De informatici van het ICC lieten zich inspireren door de gedrevenheid waarmee de jonge computer scientists aan de slag gingen om een oplossing te geven voor een probleem dat, indien opgelost, handen vrij kan maken voor het ‘echte’ onderzoek van juristen naar de vervolging van internationale strafzaken.

Het congres in Den Haag eindigde eensgezind, met de aanbeveling dat de Nederlandse overheid moet investeren in een goede infrastructuur voor data science. Bovenal moet de overheid de architectuur omarmen van Nederlandse bodem: FAIR. Dit biedt immers een perfecte basis voor het oplossen van nontrivial data-problems, zoals de computer scientist het zou uitdrukken.

Deze events hebben richting gegeven aan de ontwikkeling van data science, een data-infrastructuur, een internet der data. Een ontwikkeling die ook van groot belang is voor het recht en waarbij OpenRecht een grote rol kan gaan spelen als leverancier van FAIR legal data.

Mirjam van Reisen
Professor of Computing for society
Universiteit Leiden

=========================================

OpenRecht-blog 2018#1
 

OpenRecht, een oplossing voor juridische problemen?


Open recht. Sinds Koning Hammurabi de wetten van zijn land in steen liet beitelen, worstelen we ermee wat dat precies betekent. Het ideaal is duidelijk. Ieder kent de regels en kan elkaar er op aanspreken. Als we een geschil hebben, dan staan de oplossingen in de wet. Hammurabi's wet uit de achttiende eeuw voor Christus had al 64 artikelen met oplossingen voor geschillen in familierelaties (nr. 128 tot en met 191), inclusief de zakelijke gevolgen van adoptie, elkaar overlappende liefdesrelaties en het omgaan met kinderen uit buitenechtelijke relaties. Ook toen was het leven razend complex.

Van dat ideaal van open recht is nog weinig terecht gekomen. Het recht is in zekere zin transparant geworden. Maar dan toch alleen voor hen die zich toegang tot deze informatie kunnen permitteren. Leuk die Codex Justinianus uit de zesde eeuw na Christus, maar wie kon er een exemplaar van kopen, 900 jaar voor de boekdrukkunst werd uitgevonden?
Nog steeds is toegang tot juridische informatie een privilege en dat blijkt moeilijk te doorbreken. Nu staat het meeste recht achter een betaalmuur van Kluwer of Thomson Reuters. Over een paar jaar is het misschien IBM Watson die de sleutel tot het recht in de hand heeft. Intussen komt de volgende generatie AI er al aan.

Is het toegankelijk maken van het recht vechten tegen de bierkaai? De Stichting OpenRecht meent van niet. De visie van de oprichters is dat het mogelijk is om tegen lage kosten een platform te creëren waar juristen informatie met elkaar delen. Omdat hun ideeën zo zichtbaarder zijn dan achter de betaalmuur. Het zou kunnen werken. Als er een grote beweging richting dit nieuwe platform ontstaat en dit de plek wordt waar juridisch debat plaatsvindt.

Bij HiiL (motto: user friendly justice) proberen we de ontwikkelingen te volgen. Onze focus is hoe mensen met rechtsproblemen de informatie kunnen vinden die ze helpt om hun belangrijkste conflicten op te lossen: van burengeschillen tot de gasschades in Groningen. We zien aanbieders van contracten en standaard-convenanten voor scheiding en arbeidsgeschillen. We volgen platforms zoals MagOntslag en Uitelkaar.nl (disclosure: waar we als stichting een belang in hebben. Rechtbanken en advocatenkantoren geven stukjes informatie.

We kijken ook naar ontwikkelingen in andere sectoren. Juristen in de frontlinie gaan zich steeds meer spiegelen aan de zorgsector. Rechters, sociale advocaten en een leger van andere juristen en helpers houden zich bezig met de rechtsproblemen van individuele burgers en kleine bedrijven. Wat zij nodig hebben, is niet alleen de precieze info over de enorme brei van regels en procedurele complicaties die in de databanken zit. Maar ook de concrete informatie die nodig is om de meest voorkomende conflicten snel en rechtvaardig op te lossen.

Steeds vaker horen we de vergelijking met de medische zorg terugkomen. Daar staat het meeste wat de frontlinie van huisartsen en verplegers nodig heeft in een behandelrichtlijn. Pijn in de buik, de ziekte van Lyme (na een tekenbeet) of borstkanker. Iedere huisarts kan zo vinden wat de diagnose en behandelingsmogelijkheden zijn, op basis van wetenschappelijk onderzoek in de hele wereld.

Als de pijn zit in de relatie met broers en zussen rond een erfenis, of in een voorgenomen ontslag, is er dan ook niet een soort vaste behandeling met daarin natuurlijk een aantal rechtselementen die uit de jurisprudentie komen, maar ook het hoe van tot overeenstemming komen? Dat is het soort informatie waar alledaagse gebruikers van het recht een grote behoefte aan hebben.

OpenRecht wordt hopelijk niet een grote bak met informatie. Met discussie over alles wat los en vast zit in het gigantische wereldwijde juridische regelbestand. Hopelijk ontstaat er vooral een goede deling van informatie over de meest nijpende rechtsproblemen waar burgers en bedrijven mee te maken krijgen. Open recht met oog voor de problemen en de mogelijke oplossingen.

Maurits Barendrecht
Hague Institute for Innovation of Law (HiiL)
Tilburg University