Rangwisseling pandrechten; zekerheid over zekerheid | HR 9 april 2021 (Van Dooren q.q./R. Bontrup Holding)

Indien een ondernemer een lening of krediet ontvangt van een financier (vaak een bank), wil de financier doorgaans zekerheid hebben dat de ontvangen financiering door de ondernemer wordt terugbetaald. Veelgebruikte vormen van zekerheid in de financieringspraktijk zijn pandrechten (op roerende zaken) en hypotheekrechten (op onroerende zaken) of persoonlijke zekerheden zoals hoofdelijkheid of borgtocht. Als een leningnemer en/of kredietnemer in financiële problemen verkeert blijft een pand- en hypotheekrecht zekerheid bieden aan de leninggever. Zelfs indien de leningnemer en/of kredietnemer failliet wordt verklaard, blijven deze zekerheden behouden. Pand- en hypotheekhouders kunnen hun rechten uitoefenen alsof er geen faillissement was. Zij behouden bij faillissement van de schuldenaar de mogelijkheid de zaken waarop de zekerheidsrechten zijn verstrekt uit te winnen en verhaal te nemen op de opbrengst.

Wat nu als een lening- en/of kredietnemer aan meerdere partijen een zekerheidsrecht (pand of hypotheek) heeft verstrekt? Een leninggever ziet zijn zekerheid niet graag ‘verwateren’. Maar een nieuwe financier wil mogelijk alleen een lening verstrekken indien zekerheid wordt verkregen die boven eerder verstrekte zekerheden gaat. In beginsel bepaalt de volgorde van vestiging van pand- en hypotheekrechten de rangorde van zekerheidsrechten. Dit principe (oud gaat voor nieuw) wordt ook wel ‘de prioriteitsregel’ genoemd. De wet geeft met artikel 3:262 BW de mogelijkheid om de rangorde van bestaande hypotheekrechten te wijzigen waardoor een hypotheekrecht ten aanzien van een of meerdere andere hypotheekrechten op hetzelfde onroerende goed, bij notariële akte een hogere rang kan worden gegeven. Voorwaarde is wel dat uit de akte blijkt dat de gerechtigden tot die andere hypotheken daarmee instemmen. Voor het pandrecht is deze mogelijkheid tot rangwisseling echter niet wettelijk geregeld. De financieringspraktijk had echter wel behoefte aan duidelijkheid of het mogelijk is de rangorde van pandrechten te wijzigen.

De Hoge Raad heeft op 9 april 2021 met het arrest Van Dooren q.q./R. Bontrup Holding B.V. deze duidelijkheid verschaft aan de praktijk. De prioriteitsregel blijft het uitgangspunt, maar de wettelijke uitzondering voor hypotheekrechten leent zich voor analoge toepassing bij rangwisseling bij pandrechten. Vanaf nu is het (ook formeel) mogelijk te bepalen dat een pandrecht, ten aanzien van een of meer pandrechten op hetzelfde goed, een hogere rang heeft dan hem volgens het tijdstip van vestiging toekomt als uit de akte blijkt dat de gerechtigden tot de pandrechten die door de rangwijziging in rang worden verlaagd daarin toestemmen. Net als bij rangwisseling van hypotheekrechten moet de noodzakelijke toestemming van de pandhouders van wie pandrechten in rangorde worden verlaagd, aan dezelfde (vorm)vereisten voldoen als de vestiging van het betreffende pandrecht (doorgaans: onderhandse geregistreerde akte of authentieke akte). Een rangwisseling kan plaatsvinden bij vestiging van een nieuw pandrecht - de akte van rangwisseling wordt dan opgenomen in die waarbij het pandrecht wordt gevestigd - en ook naderhand. Dit geldt voor zowel stille pandrechten op vorderingen op naam als voor openbare pandrechten. Let wel: de rangwisseling kan alleen worden tegengeworpen aan partijen van wie (zekerheids)rechten worden ‘geraakt’ - zoals houders van pandrechten die niet in rang worden gewisseld, andere beperkt gerechtigden en beslagleggers - indien (ook) die partijen met de rangwisseling (vormvrij) hebben ingestemd. Rechten van partijen worden geraakt als bijvoorbeeld de vordering van de partij met het in rangorde verhoogde pandrecht hoger is, dan de vordering van de partij wiens pandrecht in rangorde is verlaagd.

Advies en begeleiding van BUREN kan zorgen voor een goede en heldere omgang met (on)zekerheden. Neemt u gerust contact met ons op